Zwalcz choroby już jesienią

Stres biotyczny spowodowany wczesnym występowaniem grzybów chorobotwórczych i do tego stres abiotyczny, np. nadmiar lub niedobór wilgoci i niska temperatura, zakłócają wzrost zbóż we wczesnych fazach rozwojowych. W takiej sytuacji często istnieje potrzeba zastosowania zabiegu T-0.

Gdy pierwszy liść zbóż wydostaje się z koleoptylu (pochewki liściowej) to teoretycznie już może być porażony przez grzyby chorobotwórcze, ale gdy rozwijają się kolejne liście i następuje krzewienie, to obecność chorób jest już bardzo realna i w wielu przypadkach wymaga wykonania zabiegu. Ten wczesny termin stosowania fungicydów jest określany jako T-0, ponieważ wyprzedza wykonanie standardowych zabiegów w tradycyjnej i intensywnej uprawie zbóż, które określane są jako T-1, T-2 i T-3. W ostatnich sezonach wegetacyjnych rolnicy docenili ten wczesny zabieg, w szczególności w uprawach jęczmienia i pszenicy ozimej.

Celuj konkretnie

Główne choroby, które wymagają zwalczania w T-0, to: mączniak prawdziwy zbóż i traw, rdze – żółta, brunatna i jęczmienia, septorioza paskowana liści, rynchosporioza zbóż i plamistość siatkowa jęczmienia. Dodatkowo zabieg ten ogranicza fuzariozę liści, która może wystąpić dość wcześnie z powodu mikrouszkodzeń blaszek liściowych spowodowanych przez szkodniki czy np. drobiny piasku niesione przez porywisty wiatr.

W pierwszej kolejności należy określić nasilenie występowania sprawców choroby lub chorób, gdy obserwuje się jednocześnie wiele z nich. W tym przypadku ważna jest znajomość pierwszych jej objawów. Przy weryfikacji tego, co jest widoczne na liściach zbóż, warto się posłużyć atlasem chorób, broszurą czy ulotką.

Określ próg szkodliwości

Po prawidłowym rozpoznaniu zagrożenia należy ocenić, czy został osiągnięty próg ekonomicznej szkodliwości danej choroby. W integrowanej ochronie roślin jest on wskazaniem do wykonania zabiegu zwalczania sprawców chorób przy użyciu chemicznego środka ochrony roślin – fungicydu. Określając progi ekonomicznej szkodliwości, należy brać pod uwagę pierwsze objawy choroby powodowane przez danego patogena.

W przypadku mączniaka prawdziwego zbóż i traw są to pojedyncze poduszeczki grzybni powietrznej o białej barwie, a w przypadku rdzy są to poduszeczki (uredinia) barwy brązowej i żółtej. Gdy całe blaszki liściowe pokryte są przez grzyby, to zwalczanie jest mniej skuteczne. W takiej sytuacji substancja/substancje czynne muszą zwalczyć już o wiele więcej struktur sprawcy choroby, tych widocznych i tych, które ukryte są we wnętrzu komórek rośliny. W przypadku septoriozy paskowanej liści pszenicy wystarczy, że średnio na badanych roślinach stwierdza się ok. 1% liści z owocnikami grzyba powodującego chorobę, mimo, że plantacja ogólnie wygląda na zdrową zabieg może być konieczny. Warto obserwować rośliny na polu, zwłaszcza jęczmień ozimy, którego jesienna wegatacja jest najdłuższa i w zwiazku z tym zagrożeń jest więcej.

Dobierz do warunków

W doborze środków chemicznych do ochrony jesiennej zbóż można znaleźć niewiele, bo zaledwie kilkanaście fungicydów, które zalecane są do stosowania w temperaturze poniżej 12°C. Jest ich zdecydowanie za mało. Fungicydy te zawierają substancje czynne z takich grup chemicznych, jak np.: benzimidazole (tiofanat metylowy), morfoliny (fenpropimorf), pochodne kwasu difenylowego (metrafenon) i ketoaminy (spiroksamina). Wymienione s.cz. należą do różnych grup wg mechanizmu działania na sprawców chorób. Według klasyfikacji FRAC należą one do grup: B1, G2 i U8. Gdy wykonuje się kilka zabiegów ochrony przed patogenami, to należy zwracać uwagę, aby nie stosować ciągle tych samych s.cz., żeby nie doprowadzić do powstania zjawiska odporności. Wymienione w tabeli przykładowe środki grzybobójcze najczęściej składają się z dwóch lub trzech s.cz., jedynie środki zawierające tiofanat metylowy są jednoskładnikowe. Warto wiedzieć, że te fungicydy, które zawierają więcej s.cz., zawsze mają co najmniej jedną substancję, która działa w temperaturze poniżej 12°C. Zakres gatunków, w których można je zastosować, jest zróżnicowany, ale najczęściej są one zarejestrowane we wszystkich zbożach ozimych (patrz tabela). Zalecane fungicydy mają szerokie spektrum zwalczanych sprawców chorób, które stanowią zagrożenie jesienią.

Nie obniżaj dawki w jęczmieniu!

Stosując zabieg T-0, można (wyłącznie na własną odpowiedzialność!) obniżyć zalecaną, podaną w etykiecie dawkę fungicydu.

Jednak uwaga – tylko w sytuacjach wyjątkowych! Taką dawkę dedykuje się dla odmian w zaawansowanym rozkrzewieniu, ale o zwiększonej odporności na porażenie przez sprawców chorób. Gdy nie ma informacji tego typu, należy zastosować wyłącznie zalecaną dawkę środka.

Niższą dawkę można też użyć, gdy na liściach we wczesnych fazach krzewienia widoczne są nieliczne objawy choroby. Z kolei w jęczmieniu, który bujnie rozwija się jesienią, zdecydowanie zaleca się nie obniżać dawki  środka!          

Inwestycja w zdrowie procentuje plonem

Sceptycznie patrzący producenci rolni nie widzą potrzeby wykonania ochrony w terminie T-0, bo twierdzą, że niskie temperatury zabijają grzyby obecne na liściach. Nie zgadzamy się z takim sposobem myślenia, bo nawet gdy w niskiej temperaturze grzybnia ulegnie zniszczeniu, to nadal pozostaną zarodniki i formy przetrwalnikowe grzybów, które będą stanowić zagrożenie wiosną, gdy tylko ruszy wegetacja. Zdrowe rośliny lepiej radzą sobie w okresach, gdy jesienią wilgotność gleby jest niedostateczna, lepiej zimują i na wiosnę szybciej się rozwijają, szczególnie, kiedy są odpowiednio odżywione. Trudno jest wyliczyć bezpośrednie ekonomiczne walory zabiegu T-0, ale nie ma wątpliwości, że dobry start zbóż przekłada się na uzyskanie wysokiego plonu.

prof. dr hab. Marek Korbas

dr inż. Joanna Horoszkiewicz-Janka

Instytut Ochrony Roślin – PIB, Poznań

Artykuł ukazał się w wydaniu 10/2020 miesięcznika „Nowoczesna Uprawa”

Przykłady fungicydów do zwalczania chorób w zbożach ozimych, skutecznych również w temperaturze poniżej 12°C