Co uprawiać – pszenżyto czy żyto mieszańcowe?

Plony zbóż ozimych w mijającym sezonie wegetacyjnym, charakteryzującym się długotrwałą suszą glebową, w wielu rejonach Polski były zdecydowanie wyższe od plonów jarych, zwłaszcza na glebach lżejszych i lekkich. Jak co roku nie zawiodło żyto mieszańcowe i pszenżyto ozime, które poniekąd konkurują między sobą i uzupełniają się wzajemnie, jeżeli chodzi o jakość gleby.

Żyto mieszańcowe pierwszy raz uprawiałem w WOPR Łosiów, w sezonie 1995/1996, i z 1 ha na glebie klasy III b uzyskałem 91,3 dt/ha. Był to dla mnie poniekąd szok. Jeszcze wcześniej, bo w 1978 r., na doświadczeniach też w Łosiowie obserwowałem wzrost i plonowanie trzech rodów pszenżyta ozimego, w tym odmiany Lasko, która w następnych latach była pierwszą kreacją powszechnie uprawianą w Europie.

Najlepszym miernikiem porównania plonowania żyta i pszenżyta są wyniki PDO w danym województwie.

Zalety botaniczne żyta

W porównaniu do pszenżyta ma ono następujące zalety:

•  toleruje wadliwe właściwości fizyczne i kwaśny odczyn gleb,
•  nie wymarza,
•  oszczędnie gospodaruje wodą.

Ta ostatnia właściwość jest szczególnie ważna przy powtarzających się suszach. Ziarno żyta służy do wypieku chleba, żywienia zwierząt i w gorzelnictwie do produkcji alkoholu etylowego. W uprawie znajdują się dwie jego formy: odmiany populacyjne uprawiane w mniejszych obszarowo gospodarstwach w sposób ekstensywny, plonujące nisko i odmiany mieszańcowe, które w doświadczeniach i w produkcji plonują o ponad 20-30% wyżej
od odmian populacyjnych. W 2013 r. w okolicy Brzegu na glebach lekkich, klasy IVb i V, w wysokiej kulturze wdrażałem uprawę żyta mieszańcowego. W jednym gospodarstwie wydało ono plon 86 dt/ha, a w drugim 88 dt/ha.

Żyto spośród wszystkich czterech gatunków zbóż wytwarza najbardziej rozbudowany system korzeniowy. Korzenie zarodkowe wrastają do 250 cm w głąb gleby, a przybyszowe mogą sięgać do 120 cm. W warstwie ornej 60% masy korzeni rośnie do głębokości 30 cm. Korzenie zarodkowe (najczęściej 4) rozwijają się przez cały okres wegetacji. Natomiast korzenie przybyszowe tworzą się w okresie krzewienia z podziemnych węzłów łodygowych. Ich duża liczba oraz obfitość masy korzeniowej są związane z silnym krzewieniem. Z tych względów żyto sprawniej niż inne zboża pobiera wodę i składniki pokarmowe z głębszych warstw gleby, nawet ze związków trudno dostępnych. Jest tolerancyjne na niskie pH oraz na wolne jony glinu i manganu w roztworze glebowym. Jest niezastąpioną rośliną gleb lekkich.

Pszenżyto ozime

Pszenżyto jest syntetycznym gatunkiem międzyrodzajowym pszenicy oraz żyta i łączy w sobie cechy obu gatunków. Po pszenicy „odziedziczyło” wysoką wartość pokarmową ziarna, a po życie tolerancję na jakość gleby i jej zakwaszenie. Ale nie ma tak rozbudowanego systemu korzeniowego, jak żyto. Wręcz idealnie nadaje się do naszych warunków glebowych, bowiem większość gleby wytworzona jest z utworów piaszczystych.

tekst i fot. dr Władysław Kościelniak

doradca rolny

Cały tekst można przeczytać w wydaniu 09/2022 miesięcznika „Nowoczesna Uprawa”