Klucz do zrównoważonego nawożenia jarych

W systemie rolnictwa zrównoważonego zakłada się, że wnoszenie składników w nawozach powinno rekompensować ich pobranie z plonami roślin, a przeprowadzony bilans składników na powierzchni pola powinien być zbliżony do zera w warunkach optymalnej zasobności gleby.

Stosowanie nawozów zgodne z zasadami zrównoważonego nawożenia nie jest w Polsce powszechne, pomimo że już od lat 90. ubiegłego wieku dostępne są narzędzia informatyczne odpowiednie do opracowywania planu nawożenia. Nawożenie niezrównoważone, czyli brak lub niedobór któregokolwiek ze składników NPK lub/i zakwaszenie gleby powodują redukcję plonów roślin i słabe wykorzystanie składników, co skutkuje ich dużą nadwyżką bilansową. Przeprowadzone przez jednostki naukowe analizy zużycia nawozów mineralnych wskazują, że w wielu gospodarstwach nawozy stosowane są w nadmiarze, co w rezultacie skutkuje niską efektywnością wykorzystania z nich składników lub w ilościach niedostatecznych, co powoduje redukcję plonu.  Ocena przeprowadzona przez IUNG – PIB Puławy wykazała, że w przypadku zbóż jarych na ok. 40% analizowanych pól, stosowano większe od zalecanych według programu doradztwa nawozowego dawki nawozów azotowych. W odniesieniu do dwóch pozostałych składników, tj. fosforu i potasu nadwyżki przedstawiały się odpowiednio 44% i 36%. Skutkiem takiego sposobu nawożenia jest zbyt wysoka nawozochłonność produkcji. Mając na uwadze wysoki udział kosztów nawożenia, który w zależności od uprawy kształtuje się od 30 do ponad 50% całkowitych kosztów produkcji, rolnicy stają przed koniecznością wyboru alternatywnych źródeł składników pokarmowych.

Wykorzystaj nawozy naturalne

Wnoszenie składników nawozowych w formie nawozów naturalnych sprzyja kształtowaniu właściwych relacji N:P:K. Nawozy naturalne są ważnym elementem  gospodarki nawozowej  pozwalającym uzupełnić potrzeby pokarmowe roślin (tab. 1.). Ta grupa nawozów w odróżnieniu od nawozów mineralnych zawiera wszystkie składniki pokarmowe konieczne dla prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin. Ponadto nawozy naturalne przeciwdziałają także zmniejszeniu żyzności i produkcyjności gleb wynikającemu z niewystarczającej reprodukcji glebowej substancji organicznej. Udział gospodarstw stosujących nawozy naturalne zmniejsza się w województwach o bardzo niskiej obsadzie zwierząt, takich jak: dolnośląskie, zachodniopomorskie, podkarpackie, małopolskie. Dynamika zużycia nawozów naturalnych wiąże się ze zmianami w wielkości pogłowia i obsady poszczególnych grup użytkowych zwierząt gospodarskich oraz systemów ich utrzymywania. Jednocześnie warto pamiętać, że zmiany w produkcji zwierzęcej obejmują także nowe rozwiązania w zakresie systemów żywienia oraz utrzymania zwierząt i wywierają wpływ na zmiany struktury produkcji roślinnej.

Nie czekaj do wiosny

Prawidłowe ustalenie dawki nawozowej powinno uwzględniać aktualny poziom zasobności gleb w przyswajalne formy składników, wielkość spodziewanego plonu, odczyn gleby, jednostkowe pobranie składników (tab. 2.) oraz roślinę przedplonową. Termin stosowania nawozów ma szczególne znaczenie w przypadku gleb ciężkich, gliniastych, na których zbyt duża ilość opadów w okresie zimowo-wiosennym może znacznie opóźnić wiosenny wjazd w pole i uniemożliwić terminowy wysiew nawozów oraz roślin. Ponadto na glebach ciężkich przygotowanie gleby do siewu wymaga odpowiedniego sprzętu i często wpasowania się w wąski przedział czasowy. Mając na uwadze dużą zmienność opadów atmosferycznych w ostatnich latach oraz różnorodności kategorii agronomicznej gleb przeznaczonych pod uprawę roślin jarych, wskazane jest zastosowanie nawozów pod ich uprawę jesienią. Jesienne nawożenie roślin jarych należy rozpatrywać nie w kategoriach poniesionych kosztów, a raczej inwestycji w stabilny plon. Znaczna część rolników jednak rezygnuje z jesiennego nawożenia i decyduje się na przeniesienie nawożenia mineralnego na okres wiosenny w obawie o ryzyko wymycia składników na glebach lżejszych oraz z powodu ograniczonych środków na zakup nawozów.

tekst i fot. prof. dr hab. Renata Gaj
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Cały tekst można przeczytać w wydaniu 10/2025 miesięcznika „Nowoczesna Uprawa”