Czy słonecznik ma szansę być znaczącą uprawą?

Choć uprawa słonecznika kojarzona jest głównie z krajami o cieplejszym klimacie, w ostatnich latach za sprawą zmian klimatycznych coraz częściej mówi się o możliwości rozszerzenia jego uprawy także w Polsce.

Słonecznik zwyczajny (Helianthus annuus) to roślina o dużym znaczeniu gospodarczym, znana głównie z produkcji oleju oraz nasion jadalnych, ale może stanowić także źródło paszy w gospodarstwie (zielonka, kiszonka) lub doskonały międzyplon. Na podkreślenie zasługuje fakt, że słonecznik może również zastąpić importowane do Polski białko roślinne i zasilić bilans krajowego białka. W artykule omówione zostaną perspektywy, możliwości oraz wyzwania związane z rozwojem tej uprawy w naszym kraju. 

Wiele możliwości i zastosowań

Słonecznik wykorzystywany jest w wielu dziedzinach, zarówno w przemyśle spożywczym, kosmetycznym, jak i w rolnictwie. Często traktowany jest jako roślina ozdobna, która oprócz walorów estetycznych służy do pozyskiwania nektaru i produkcji miodu. Zastosowany w płodozmianie poprawia m.in. biologiczne właściwości gleby i przełamuje monokulturę zbożową. Zdolność tego gatunku do usuwania toksyn z gleby sprawia, że stosowany jest do rekultywacji terenów zanieczyszczonych metalami ciężkimi. Głównym produktem otrzymywanym z nasion jest olej słonecznikowy, który w przemyśle chemicznym służy do produkcji biopaliw, takich jak biodiesel, natomiast wytłoki, czyli pozostałości po tłoczeniu oleju, są wykorzystywane jako wartościowa pasza białkowa i stanowią ważny składnik w żywieniu bydła, trzody chlewnej i drobiu. Z danych Eurostatu wynika, że najważniejszym dostawcą oleju słonecznikowego do Unii Europejskiej jest Ukraina i mimo wojny ukraińsko-rosyjskiej import tego surowca w ostatnich latach wzrósł  z 78 do 92%.

Klimat sprzyja uprawie

Polska znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego, gdzie warunki pogodowe są bardziej zróżnicowane niż w krajach Europy Południowej czy Wschodniej, które są tradycyjnymi producentami słonecznika. Jednak zmiany klimatyczne, w tym coraz cieplejsze i suche lata, stwarzają nowe możliwości dla tej rośliny w Polsce. Dłuższy okres wegetacji oraz mniej intensywne opady w okresie wiosenno-letnim mogą sprzyjać wzrostowi popularności tej uprawy. W szczególności regiony południowej i centralnej Polski (Wielkopolska, Mazowsze, Dolny Śląsk) mają najbardziej sprzyjające warunki  klimatyczne dla słonecznika. Z danych COBORU wynika, że przy starannie prowadzonej plantacji można zebrać plon nasion przekraczający nawet 3,5 t/ha, podczas gdy średni poziom plonowania słonecznika w krajach UE jest znacznie niższy.

tekst i fot. prof. UPP dr hab. inż. Agnieszka Faligowska

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Cały tekst można przeczytać w wydaniu 11-12/2024 miesięcznika „Nowoczesna Uprawa”