Jęczmień browarny – uprawa na trudne czasy (część trzecia)

Cykl artykułów o jęczmieniu browarnym

Zapotrzebowanie na słód jęczmienny rośnie, a wraz z nim na jęczmień browarny. Dzięki temu zapewnione są pewny zbyt oraz opłacalność produkcji.

Jęczmień jary jest zbożem o krótkim okresie wegetacji i dużo mniejszych wymaganiach pokarmowych i ochrony roślin niż pszenica. Lepiej znosi niedobór wody, a poniesione na jego produkcję nakłady zwracają się w bardzo krótkim czasie.

Uzyskanie odpowiednich parametrów ziarna – oprócz doboru odmiany, wczesnego terminu siewu, odpowiedniego nawożenia i dobrej ochrony – zależy także od prawidłowego zbioru i przygotowania ziarna do sprzedaży.

Browary mają wymagania

Browary wymagają produktu najwyższej jakości. Aby spełniał on wszelkie wymagania klienta, słodownie muszą zwracać uwagę na wiele parametrów: wilgotność, kruchość, zawartość ziaren szklistych, barwę brzeczki, rozluźnienie, stopień rozluźnienia białkowego (liczbę Kolbacha), ekstraktywność, siłę diastatyczną, czas scukrzania, zawartość białka i azotu rozpuszczalnego, lepkość brzeczki kongresowej, pH brzeczki kongresowej, kwasowość czynną, barwę po gotowaniu, zawartość azotu formolowego, zawartość wolnego azotu aminowego (FAN), zawartość prekursorów DMS-P i nitrozoamin (NDMA) oraz wiele innych. Są one wynikiem współdziałania cech odmianowych, sposobu uprawy i zbioru oraz przygotowania jęczmienia do sprzedaży, czyli czynników w znacznym stopniu zależnych od rolnika. Dlatego słodownie, zależnie od szczegółowej, potrzebnej ich klientom charakterystyki słodu, zainteresowane są zakupem różnych odmian jęczmienia browarnego, przywiązując dużą uwagę do sposobu jego uprawy i zbioru.

Uprawa jęczmienia jarego browarnego prowadzona prawidłowo od uprawy przedsiewnej aż do zbioru pozwala uzyskać bardzo dobre plony i zysk, bez negatywnego wpływu na jakość gleby i środowiska.

Zbiór i przechowywanie

Optymalna wilgotność ziarna do zbioru jęczmienia browarnego wynosi 14-15%. W razie zbioru zbyt suchego ziarna (poniżej 13%) może dochodzić podczas omłotu do pękania ziarniaków, co odbija się na czystości i sile kiełkowania zebranego zboża. W takim przypadku warto poczekać jeden dzień i rozpocząć żniwa przy prawidłowej wilgotności ziarna. Zmienna pogoda podczas pełnej dojrzałości ziarna skłania do szybszego zbioru, bez wyczekiwania na pełne, a być może nadmierne przeschnięcie, nawet kosztem wyższej wilgotności i potrzeby dosuszania. Najważniejszy jest zbiór ziarna o najlepszych parametrach technologicznych.

Jęczmień ma niską skłonność do osypywania się i porastania, jednak znaczące opóźnienie zbioru pogarsza szereg parametrów organoleptycznych i technologicznych ziarna, zwiększając zagrożenie porażeniem chorobami grzybowymi (fuzariozy, czerń zbóż) i utratą wielu parametrów niezbędnych dla jęczmienia browarnego.

Możliwie wczesny siew powinien zapewnić roślinom jak najdłuższy czas wegetacji zakończony zbiorami po połowie lipca, jeszcze przed największymi opadami atmosferycznymi w lipcu i sierpniu. Najlepszą jakość browarną można uzyskać jedynie, zbierając jęczmień w optymalnych warunkach.

Po zbiorze bardzo ważne jest szybkie obniżenie temperatury ziarna i zapewnienie odpowiedniego przewietrzania, aby zachować jego energię i zdolność kiełkowania. Temperatura powietrza (w razie potrzeby dosuszania ziarna na cele browarne) musi być dostosowana do jego wilgotności. Im wyższa wilgotność, tym niższa temperatura powietrza (przy wilgotności 24% temperatura 30°C; przy wilgotności 22% temperatura 34°C; przy wilgotności 19% i mniej temperatura 40°C).

Zasady przechowywania ziarna na cele browarne niczym się nie różnią od magazynowania materiału siewnego – należy zapewnić odpowiednio niską wilgotność oraz chronić przed przegrzaniem. Wilgotność powietrza w pomieszczeniu nie powinna przekraczać 60%, a wilgotność ziarna poniżej 15%. Temperatura w pomieszczeniu magazynowym powinna być utrzymywana na poziomie około 10°C. Najgroźniejsze dla wigoru ziaren są ujemne temperatury. Ziarno winno być składowane z dala od nieszczelnych bram i nie przy zimnych ścianach. Warto kontrolować obecność gryzoni i w razie konieczności zwalczać je.

Zasady te różnią się od przechowywania jęczmienia paszowego, gdzie np. przegrzanie ziarna skutkujące utratą siły kiełkowania nie ma znaczenia handlowego. Niedopuszczalne jest niewłaściwe magazynowanie nadmiernie wilgotnego ziarna prowadzące do rozwoju grzybów pleśniowych, które produkują ochratoksyny, wykluczające przydatność ziarna nie tylko do produkcji słodu.

Parametry wyrównania jęczmienia przeznaczonego dla słodowni można i warto poprawiać. Łączymy tu dwa procesy: oczyszczamy jęczmień z zanieczyszczeń nieużytecznych oraz sortujemy ziarna frakcji 2,5 mm i więcej od ziaren drobnych, nieprzydatnych do produkcji słodu. Doczyszczanie na sitach o oczkach 2,5 x 25 mm i tryjerze, w celu usunięcia nasion chwastów, połówek ziaren, ziaren zbyt małych oraz nasion innych zbóż może wyraźnie poprawić jakość surowca dla słodowni.

Opłacalność produkcji

Ceny surowca dla słodowni są zmienne i wahają się od początku 2022 roku w zakresie 1000 do 1380 zł/t. W następnych miesiącach możliwy jest dalszy wzrost wobec całościowej sytuacji spowodowanej konfliktem na Ukrainie oraz wzrostem cen nawozów mineralnych, zwłaszcza azotowych.

Przybliżone koszty i dochody z 1 ha, przy plonie ziarna 5,5 t/ha:

– materiał siewny             390-410 zł/ha (~235 zł/100 kg),

– ochrona roślin                200-450 zł/ha,

– nawożenie mineralne    1000-1800 zł/ha,

= łącznie: koszty bezpośrednie 1590-2460 zł/ha

– do tego: koszty pośrednie około 1650 zł/ha

+ dopłaty bezpośrednie   780-940 zł/ha

+ wartość produktu          5500-7590 zł/ha

= Łącznie nadwyżka dochodu z dopłatami nad kosztami bezpośrednimi wynosi 3040-4420 zł/ha (bez wyceny pracy własnej).

Czas zwrotu poniesionych nakładów jest w wypadku jęczmienia jarego browarnego szczególnie krótki, bo może wynosić około 5 miesięcy dla kosztów związanych z uprawą i siewem oraz 3-4 miesiące dla większości pozostałych nakładów. Jest to około pół roku krócej niż znacząca część nakładów na produkcję pszenicy ozimej.

Każdy rolnik przestrzegający podstawowych zasad uprawy jęczmienia jarego, przy dostatecznej dbałości o prawidłowe miejsce tej rośliny w zmianowaniu, glebę i jej uprawę, wczesny siew, właściwe nawożenie i odpowiednią ochronę, może liczyć na całkiem dobry dochód, lepsze rozłożenie prac w organizacji gospodarstwa oraz wartościowe stanowisko pod kolejną roślinę, np. rzepak ozimy.

Zrównoważona produkcja jęczmienia jarego na cele browarniane zakłada stosowanie wszystkich najlepszych praktyk agronomicznych, dotyczących zarówno przygotowania i uprawy gleby, ochrony przed erozją wraz z budowaniem jej żyzności, doboru optymalnej odmiany materiału siewnego, a także optymalnego siewu, ochrony przed patogenami, racjonalnego nawożenia, zbioru i przechowywania – zawsze biorąc pod uwagę aspekt bezpieczeństwa, jakości środowiska oraz opłacalności tej produkcji. Tylko w takim wypadku rolnik uzyska produkt zrównoważony, czyli spełniający warunki: opłacalności, realizacji potrzeb odbiorcy/konsumenta i wspierający bezpieczeństwo środowiska.

Wymagania są wysokie

Ziarno jęczmienia, aby było przydatne do produkcji piwa, musi charakteryzować się: wilgotnością do 14,5%, obecnością poniżej 3% zanieczyszczeń, wyrównaniem ponad 90%, zawartością białka 9,5% do 11,5% w suchej masie (ale nie mniej niż 8,5%), wysoką zdolnością i energią kiełkowania, ziarniakami o MTZ 40-45 g. Ziarno powinno posiadać jednolitą, lekko lśniącą, jasną barwę, z nieuszkodzoną i delikatnie pomarszczoną plewką.

dr inż. Jerzy Próchnicki

Polskie Stowarzyszenie Rolnictwa Zrównoważonego „ASAP”