Liść flagowy i kłos muszą być zdrowe

Już jedno uredinium rdzy czy poduszeczka grzybni sprawcy mączniaka prawdziwego obecne na liściu flagowym lub kłosie są wskazaniem do przeprowadzenia zabiegu opryskiwania. Oznacza to, że porażenia tych organów nie należy bagatelizować.

Rolnicy uprawiający pszenżyto i żyto często nie zdają sobie sprawy z tego, jak istotne dla plonowania zbóż jest zdrowie liścia flagowego i kłosa. Organy te mają znaczenie strategiczne, i to nie tylko na plantacjach uprawianych intensywnie, ale wszystkich, bez wyjątku. Ryzyko jest duże. Porażenie zbóż przez grzyby chorobotwórcze w tej fazie wzrostu może doprowadzić do strat plonu ziarna sięgających nawet 35-50%. Potwierdzają to wielkości progów ekonomicznej szkodliwości dla liścia flagowego i kłosa, bo już pierwsze objawy występowania choroby są wskazaniem do wykonania zabiegu.

Liczne patogeny

W fazie, w której pszenżyto i żyto wykształcają liść flagowy i kłos, największe zagrożenie stanowią takie choroby, jak: rdza brunatna (Puccinia recondita), rdza żółta (P. striiformis), która szczególnie poraża pszenżyto, w mniejszym stopniu żyto, brunatna plamistość liści (Drechslera tritici-repentis – DTR), mączniak prawdziwy zbóż i traw (Blumeria graminis), fuzarioza liści i kłosów (Fusarium spp., Micodochium nivale), septorioza plew (Stagonospora nodorum), która jest najbardziej niebezpieczna dla liści i kłosów pszenżyta, a w niewielkim nasileniu występuje na życie. Ponadto na liściach żyta może się rozwijać septorioza żyta (Septoria secalis), a na kłosach żyta i pszenżyta problem może stanowić sporysz zbóż i traw (Claviceps purpurea). Liście obydwu gatunków porażane są też przez rynchosporiozę zbóż (Rhynchosporium secalis). Ochrona kłosa w tak późnej fazie rozwojowej pozwala na ograniczenie obecnych na nim grzybów powodujących czerń zbóż (Cladosporium herbarum, Alternaria alternata).

Zboża mogą być porażane jednocześnie przez kilku sprawców chorób. Często jest ich 3-4, ale zazwyczaj dominuje jedna choroba, pozostałe zaś występują w niewielkim nasileniu. Poziom strat zależy od gatunku dominującego grzyba, odporności odmiany i warunków pogodowych, w szczególności opadów.

Nie pomylić rdzy

Uredinia grzyba powodującego rdzę brunatną obserwowane na liściu flagowym mają barwę brązową i są rozproszone po całej powierzchni.
Incydentalnie mogą się pojawiać na kłosie. Rdza żółta poraża liście i kłosy zwłaszcza wrażliwych odmian pszenżyta. Na liściu flagowym pierwszym objawem choroby są małe, 3-, 4-milimetrowe chlorotyczne paski ulokowane pomiędzy nerwami. Po kilkunastu godzinach pod skórką pojawiają się na nich pojedyncze wzgórki (uredinia), a po krótkim czasie jest ich coraz więcej i układają się w charakterystycznych liniach. Rdza żółta na kłosie jest trudna do rozpoznania bez obejrzenia wnętrza plewy. Początkowo objawy na pojedynczych kłoskach przypominają fuzariozę kłosów, bo kłoski stają się bladozielone, ale gdy tylko zajrzy się do wnętrza plewy, widać tam żółty proszek (uredospory) grzyba, które są dowodem porażenia kłosa przez rdzę żółtą.

Cechy szczególne sprawców

Fuzarioza pojawia się na liściach i kłosach. Plamy na liściach trochę przypominają te, które powoduje sprawca rynchosporiozy zbóż. Objawy na liściach powodowane przez grzyby rodzaju Fusarium mają kształt owalny, a Rhynchosporium secalis formę rombu. Na kłosach żyta fuzarioza objawia się w postaci charakterystycznych przewężeń w miejscu porażonych kłosków, które przybierają barwę słomkową. Na kłosach pszenżyta nie obserwuje się przewężenia, tylko słomkową barwę kłosków oraz przebarwienia barwy różowej i pomarańczowej zdradzające obecność grzybów rodzaju Fusarium.

O obecności brunatnej plamistości na liściu flagowym świadczą niewielkie plamy, początkowo 2-3 mm. Są to małe punkty otoczone chlorotyczną obwódką, najpierw pojedyncze, ale w krótkim czasie coraz liczniejsze, które łączą się ze sobą i tworzą rozległe plamy o nieregularnym kształcie. Na kłosie choroba objawia się w postaci brunatnych nekroz lokujących się w środkowej i brzeżnej części plew.

W ochronie pszenżyta i żyta problem stanowi też mączniak prawdziwy zbóż i traw. Jego obecność zdradza charakterystyczna biała grzybnia na liściu, kłosie i osadce kłosowej.

Na kłosach żyta i pszenżyta może się pojawiać także sporysz. Trudno go nie rozpoznać, ponieważ w miejscu, gdzie powinny się znajdować ziarniaki, powstają bardzo charakterystyczne i łatwe do zaobserwowania ciemnofioletowe rożki.

Atakują grzyby termofilne

Z powodu obserwowanego ocieplenia klimatu należy zwrócić uwagę na grzyby termofilne, czyli takie, które są zdolne do porażenia liścia flagowego i kłosa w warunkach braku wody i wysokiej temperatury. Jednym z takich gatunków jest sprawca rdzy żółtej, choroby, która może występować w pszenżycie w czasie, gdy temperatura osiąga 25-28oC. Za to porażenie odpowiedzialny jest sprawca choroby, szczep Triticale agressiva, który poraża pszenżyto w temperaturze, w której wiele innych grzybów przestaje się rozwijać. Gatunkiem grzyba termofilnego jest również sprawca brunatnej plamistości liści (DTR).

Dlatego plantatorzy powinni monitorować występowanie objawów chorób w czasie, gdy kłos i liść flagowy są już wykształcone nawet wtedy, gdy wydaje się, że warunki pogodowe nie sprzyjają rozwojowi sprawców chorób.

W doborze zarejestrowanych fungicydów do ochrony liścia flagowego i kłosa żyta oraz pszenżyta znajduje się wiele różnych preparatów. Dostępne są na rynku zarówno jednoskładnikowe, jak i wieloskładnikowe. Ich przykłady podano w tabelach. Brakuje jedynie środków do ochrony przed sprawcą sporyszu zbóż na życie i pszenżycie. Chorobę tę można ograniczać tylko pośrednio, np. uprawiając odmiany o zwiększonej odporności czy zwalczając owady szkodliwe przenoszące rosę miodową grzyba.

Im wcześniej rozpozna się choroby na plantacjach zbóż, tym większe szanse, że we właściwym czasie zastosuje się fungicyd i przeprowadzony zabieg skutecznie ograniczy rozwój sprawców.

prof. dr hab.  Marek Korbas

dr inż. Joanna Horoszkiewicz-Janka

Instytut Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu

fot. Korbas

Tekst ukazał się w wydaniu 05/2020 miesięcznika „Nowoczesna Uprawa”

Tabela 1. Przykładowe  fungicydy jednoskładnikowe do stosowania w pszenżycie ozimym i życie w terminie T2

Tabela 2. Przykładowe fungicydy wieloskładnikowe do stosowania w pszenżycie ozimym i życie w terminie T2