Międzyplony lekarstwem dla gleb

Żniwa za pasem, zatem po zbiorach warto rozważyć wysianie międzyplonu, który zregeneruje glebę i poprawi plonowanie roślin następczych. To krótkookresowa uprawa o długofalowym działaniu.

Międzyplony ścierniskowe cieszą się dużym zainteresowaniem wśród rolników, głównie ze względu za ich dobroczynny wpływ na glebę. W wielu gospodarstwach, ze względu na znaczny udział zbóż w strukturze zasiewów, dochodzi do osłabienia kondycji gleby, pogorszenia jej zasobności w składniki pokarmowe, a także właściwości biologicznych i fizycznych. Często problemem jest silne zachwaszczenie. Czynniki te trudno wyeliminować, ale na pewno pomoże wysiew międzyplonu.

Poprawiają żyzność

W gospodarstwach inwentarzowych międzyplony ścierniskowe są cennym źródłem paszy, dla której nie trzeba zajmować dodatkowych pól. W gospodarstwach bezinwentarzowych, w których nie ma obornika, międzyplony są bardzo dobrym rozwiązaniem, dzięki któremu podniesiona zostaje żyzność gleby. Jest to wynik poprawy bilansu materii organicznej. Większa ilość próchnicy powoduje wzrost pojemności wodnej gleby, co ogranicza negatywne skutki suszy. Ponadto międzyplony korzystnie wpływają na przyspieszenie rozkładu resztek pożniwnych. Należy jednak pamiętać, aby podczas żniw resztki te dobrze rozdrobnić i jak najszybciej wymieszać z wierzchnią warstwą gleby. W ten sposób zawarte w nich składniki pokarmowe staną się dostępne dla roślin uprawnych. Podczas zagospodarowywania resztek pożniwnych nie można zapominać o zastosowaniu azotu. Składnik ten wykorzystywany jest przez mikroorganizmy glebowe rozkładające słomę. Azot można dostarczyć w formie nawozu nieorganicznego, np. mocznika, lub w postaci wysianego międzyplonu ścierniskowego. Warunkiem jest, żeby w skład mieszanki wchodziły takie gatunki roślin, które żyją w symbiozie z bakteriami brodawkowymi i uzyskują potrzebny im do rozwoju azot (np. łubin żółty, wąskolistny, groch jadalny czy pastewny). Po zaoraniu takiego międzyplonu znaczna część azotu trafia do gleby, uzupełniając jego niedobory. Przyorane międzyplony wzbogacają też glebę w inne makroelementy, np. fosfor czy potas, oraz wiele mikroelementów.

Atutem uprawy międzyplonów głęboko korzeniących się, np. gorczycy białej czy facelii, jest polepszenie struktury gleby oraz umożliwienie dopływu wody i powietrza do jej głębszych warstw. Dzięki głęboko sięgającemu systemowi korzeniowemu, niwelowane są niekorzystne skutki orki wykonywanej co roku na tę samą głębokość. Dodatkowo rośliny te wynoszą z głębokich, niedostępnych warstw gleby niezbędne składniki pokarmowe, np. fosfor, wapń czy potas, potrzebne płycej korzeniącym się roślinom następczym, np. zbożom.

Gorczyca biała i rzodkiew oleista, poprzez silny wzrost, spełniają rolę roślin fitosanitarnych, zagłuszając kiełkujące i wschodzące chwasty.

Międzyplony ścierniskowe pozwalają też ograniczyć liczbę agrofagów, które gromadzą się w glebie. Przykładem są niektóre odmiany gorczycy białej czy rzodkwi oleistej, które ograniczają liczebność mątwika burakowego w glebie.

Zrobić lub kupić gotowe

Mieszanki do międzyplonów można skomponować we własnym gospodarstwie lub zakupić gotowe. Gatunki, jakie najłatwiej pozyskać z własnego gospodarstwa, to: gorczyca biała, facelia błękitna, rzodkiew oleista, łubin żółty i wąskolistny, groch siewny i pastewny, czyli peluszka. Na rynku jest wiele firm oferujących mieszanki składające się z różnej liczby roślin – niektóre mają w swoim składzie nawet 13 gatunków. Dla tych, którzy wolą zaopatrzyć się w mieszanki w sklepie, istotnym czynnikiem przy wyborze będzie cena. Najtańsze i najczęściej wybierane są nasiona gorczycy białej i facelii. Gorczyca jest najbardziej niezawodną rośliną międzyplonową, którą można uprawiać praktycznie na wszystkich rodzajach gleb. Charakteryzuje się głębokim systemem korzeniowym i szybkim wzrostem. Dobrze rozwinięta gorczyca, zaorana jako zielony nawóz, może zastąpić nawet 20 t obornika. Chętnie wykorzystywana jest jako mulcz przed siewem buraka cukrowego. Nie należy jej wykorzystywać jako międzyplon na polach, na których w zmianowaniu występują rośliny oleiste, np. rzepak, gdyż może się przyczynić do nagromadzenia agrofagów wspólnych dla obydwu upraw. Facelia wykazuje właściwości fitosanitarne. Mieszanki z facelią można wykorzystać jako paszę dla zwierząt, przyorać lub zostawić na mulcz.

Ważne parametry

Wybierając gatunki roślin do mieszanki, należy zwrócić uwagę na długość okresu wegetacji, wymagania glebowe i terminy wschodów (tabela). Rośliny w mieszance powinny zapewnić odpowiednie zagęszczenie łanu na jego różnych piętrach. Ważna jest też wielkość nasion – najlepiej, gdy są mniej więcej równe, żeby nie dochodziło do rozwarstwienia mieszanki i nierównomiernego wysiewu. W przeciwnym razie rośliny będą wyrastać placowo, a mieszanka spełni swoje zadanie tylko częściowo. Warto wziąć pod uwagę rośliny bobowate i miododajne. Pierwsze wzbogacą glebę w azot, drugie przyciągną na pola pożyteczną entomofaunę.

Termin wysiewu międzyplonu uzależniony jest od składu mieszanki. Najwcześniej należy siać te, które zawierają w swoim składzie gatunki roślin bobowatych. Ich okres wegetacji jest najdłuższy i wynosi ponad 85 dni. Nieco krótszym okresem charakteryzuje się słonecznik – 70 dni i gorczyca biała oraz facelia błękitna – od 65 do 70 dni.

Przygotować pole pod wysiew

Przed wysiewem międzyplonów ważne jest przygotowanie stanowiska tak, aby rośliny miały odpowiednie warunki do wzrostu i rozwoju. Zaraz po zbiorze przedplonu, wykorzystując kultywator ścierniskowy lub bronę talerzową, należy przerwać parowanie oraz wymieszać resztki pożniwne z wierzchnią warstwą gleby. Na polach, gdzie w dużej ilości występuje perz, lepiej unikać brony talerzowej, aby nie dopuścić do nadmiernego rozprzestrzeniania się chwastu. Kolejnym krokiem jest wysiew nawozów mineralnych w dawce dostosowanej do potrzeb pokarmowych roślin, z uwzględnieniem zasobności gleb.
Jeśli gospodarstwo dysponuje kultywatorem ścierniskowym z nadbudowanym siewnikiem rzutowym, można podczas jednego przejazdu uprawić glebę i wysiać rośliny o drobnych nasionach, np. gorczycę białą czy facelię błękitną. Jeśli takiego sprzętu nie ma, należy wykonać płytką orkę siewną na głębokość 15 cm, a następnie glebę dobrze doprawić i wysiać mieszankę. Międzyplon należy wysiewać w wilgotną glebę, na różną głębokość, w zależności od gatunków wchodzących w skład mieszanki. Łubiny i grochy zaleca się wysiewać na głębokość 6-8 cm, gorczycę i facelię na 2-3 cm.              

Przeciwko chwastom

Badania naukowe wykazały, że stosowanie międzyplonu z gorczycy i rzodkwi oleistej może trzy-, czterokrotnie zmniejszyć liczbę chwastów w uprawie następczej, a międzyplon z rzepaku, zastosowany pod uprawę pszenicy w monokulturze, ograniczyć zachwaszczenie nawet o 28%.

Wpisują się w działania ekologiczne

Wzrost znaczenia produkcji ekologicznej zachęca rolników do wysiewania mieszaniny kilku gatunków jako międzyplony, które spełniają unijne wymogi dotyczące zazielenienia. Właściciele gospodarstw o powierzchni powyżej 15 ha gruntów ornych zobligowani są do przeznaczenia 5% na obszar proekologiczny EFA. Istnieją dwie możliwości realizacji wymogu w zakresie międzyplonu ścierniskowego. Przy stałym terminie wysiewu i utrzymania należy pamiętać, aby mieszankę wysiać między 1 lipca a 20 sierpnia i utrzymać ją do 15 października danego roku. Przy indywidualnym podejściu międzyplony należy wysiać w terminie od 1 lipca do 20 sierpnia i utrzymywać przez co najmniej 8 tygodni od dnia wysiewu. W tym drugim przypadku należy w ciągu 7 dniu od daty wysiewu złożyć w biurze powiatowym ARiMR oświadczenie ze wskazaniem terminu wysiewu. Jednocześnie nie może ona być utrzymywana jako uprawa w plonie głównym w roku kolejnym po jej wysianiu. Mieszanki powinny składać się z dwóch lub więcej gatunków roślin z takich grup upraw, jak: zboża, oleiste, pastewne, miododajne, bobowate drobnonasienne czy grubonasienne.
Na międzyplonach zgłoszonych do EFA obowiązuje zakaz stosowania środków ochrony roślin przez cały okres ich utrzymania.

tekst i fot. dr inż. Przemysław Kardasz

Instytut Ochrony Roślin-PIB, Polowa Stacja Doświadczalna w Winnej Górze

Artykuł ukazał się w wydaniu 07/2020 miesięcznika „Nowoczesna Uprawa”

Przykładowe mieszanki i zalecenia ich stosowania