Postęp hodowlany w odmianach zbóż jarych

W ostatnich kilku latach obserwujemy znaczący spadek zainteresowania uprawą zbóż jarych. Wynika to z większego potencjału plonowania zbóż ozimych, powtarzających się susz, a także wzrostu areału uprawy kukurydzy na ziarno. Na co warto zwracać uwagę przy wyborze odmian do uprawy?

W strukturze zasiewów w Polsce dominują zboża (rys.1.). Według danych GUS w 2021 r. areał uprawy zbóż podstawowych z mieszankami wynosił blisko 6,4 mln ha, z czego na zboża jare przypadało zaledwie 1,6 mln ha (24%). Spośród zbóż jarych największe znaczenie mają owies (500 tys. ha) i jęczmień (407 tys. ha), mniejsze ma pszenica (155 tys. ha), a najmniejsze pszenżyto (69 tys. ha). Warto podkreślić dużą powierzchnię uprawy mieszanek zbożowych (478 tys. ha). Są to głównie zestawienia jęczmienia, pszenicy i owsa oraz jęczmienia i owsa. Liczbę odmian zbóż jarych w Krajowym rejestrze (KR) przedstawia rys. 2.

Ważna jest plenność

W ocenie wartości gospodarczej odmian zwraca się uwagę na wiele cech i właściwości, jednak największe znaczenie ma plenność. W przypadku zbóż uprawianych na paszę właśnie ta cecha w największym stopniu decyduje o opłacalności uprawy. Dla zbóż, które stanowią surowiec dla przemysłu rolno-spożywczego, ważna jest też wartość technologiczna (wartość browarna dla jęczmienia, wartość wypiekowa dla pszenicy). W warunkach zmieniającego się klimatu szczególnego znaczenia nabiera odporność na stresy biotyczne i abiotyczne. W pracach hodowlanych niezwykle trudno połączyć wszystkie korzystne cechy. Stąd tak duża liczba zarejestrowanych odmian, które muszą spełniać zróżnicowane oczekiwania rolników, a także przemysłu rolno-spożywczego.

Szansą odmiany mieszańcowe

Skokowy postęp w plenności zbóż przyniosło wprowadzenie do uprawy odmian mieszańcowych. Największe efekty obserwuje się w życie ozimym, które jest gatunkiem obcopylnym. W gatunkach samopylnych efekt heterozji jest dużo mniejszy, a prace hodowlane trudniejsze. W Polsce około połowy zarejestrowanych odmian żyta ozimego to odmiany mieszańcowe, natomiast jeśli chodzi o pozostałe gatunki, to zarejestrowana jest tylko jedna odmiana mieszańcowa pszenicy ozimej. Ponadto na rynku nasiennym dostępnych jest kilka odmian mieszańcowych pszenicy ozimej i jęczmienia ozimego ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych. W 2021 r. w doświadczeniach rejestrowych COBORU po raz pierwszy oceniano dwie odmiany mieszańcowe żyta jarego. Wyniki są bardzo obiecujące, a ewentualna rejestracja mogłaby mieć miejsce na początku 2023 r. W 2021 r. również po raz pierwszy w doświadczeniach rejestrowych oceniano przydatność odmian owsa i żyta do uprawy na zielonkę.

mgr inż. Andrzej Najewski    

Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej

Cały tekst można przeczytać w wydaniu 01/2022 miesięcznika „Nowoczesna Uprawa”