Potrzeby wapnowania pól po żniwach

Regulacja odczynu do poziomu optymalnego dla danej kategorii gleby w racjonalnej gospodarce nawozowej jest priorytetem i ma pierwszeństwo przed nawożeniem. W warunkach nadmiernego zakwaszenia zachodzi wielokierunkowy proces degradacji gleby, którego konsekwencją jest systematyczny regres plonów i spadek opłacalności upraw.

Nadmierne zakwaszenie gleb w Polsce uważane jest za główny czynnik ograniczający ich produktywność. Według danych GUS w latach 2017-2020 blisko 43% użytków rolnych kwalifikowało się do kategorii bardzo kwaśnych i kwaśnych (pH poniżej 5,5). Takie ujęcie problemu nie obrazuje jednak w pełni zjawiska, gdyż nie odnosi kwasowości do kategorii agronomicznej gleby, z pominięciem której interpretacja pH nie ma większego sensu. Nie każda gleba kwaśna wymaga wapnowania. Na przykład optymalne pH dla gleb bardzo lekkich mierzone w 1 mol KCl wynosi 5,1, co mieści się w zakresie odczynu kwaśnego. Dlatego bardziej miarodajnym wskaźnikiem konieczności regulacji odczynu są potrzeby wapnowania. Według tego kryterium w skali kraju 35% użytków rolnych zaliczono do klasy koniecznych i potrzebnych, przy bardzo dużym zróżnicowaniu terytorialnym. Bardzo źle wygląda sytuacja szczególnie w województwach wschodnich. W tych stanowiskach regulacja odczynu jest niezbędna do zahamowania degradacji gleby i poprawy efektywności nawożenia. Gdyby do tej puli zaliczyć jeszcze klasę „wskazane”, to problem nadmiernego zakwaszenia dotyczyłby 52% użytków rolnych.

Podobna skala zjawiska wynika z danych Monitoringu Chemizmu Gleb Ornych Polski (www.gios.gov.pl/chemizm_gleb/). Według tego źródła w 2015 r. połowa z 216 stałych punktów pomiarowo-kontrolnych, zlokalizowanych na gruntach ornych charakterystycznych dla pokrywy glebowej kraju, cechowała się odczynem poniżej 5,0. Niestety, trend zjawiska rozpatrywany od 1995 r. jest niekorzystny. W ramach monitoringu próbki do badań pobierane są w cyklu 5-letnim. Za 2020 r. jeszcze nie udostępniono danych.

Odczyn determinuje produktywność

Odczyn gleby determinuje wzrost korzeni, dynamikę rozkładu materii organicznej, syntezę próchnicy, dostępność i przyswajalność makro- i mikroelementów, aktywność mikroorganizmów, strukturę gleby, straty składników oraz biodostępność metali ciężkich.

W glebach kwaśnych system korzeniowy jest zdeformowany. Przyczyną jest występowanie aktywnego glinu, który działa fitotoksycznie na korzenie. Pierwiastek ten wpływa negatywnie na podziały i wydłużanie się komórek, w konsekwencji czego wierzchołki wzrostu są uszkodzone. Jednocześnie obserwuje się znaczne zmniejszenie długości i średnicy korzeni. Dodatkowo zaburzone zostają procesy kontrolujące
stres oksydacyjny. W rezultacie system korzeniowy jest zniekształcony, o zredukowanej liczbie korzeni bocznych i włośników korzeniowych. Pokrój roślin jest strzelisty, z objawami niedożywienia. Zmniejsza się tolerancja na czynniki stresowe.

Nadmierna kwasowość ogranicza efektywność azotu, głównego składnika plonotwórczego. Zahamowany zostaje proces nitryfikacji, w wyniku którego następuje przemiana formy amonowej do azotanowej, preferowanej przez rośliny. Wysokie stężenie azotu amonowego prowadzi do dużych strat składnika w postaci amoniaku, a dodatkowo jest fitotoksyczne dla roślin, szczególnie w stadium kiełkowania i wschodów.

tekst i fot. dr inż. Dariusz Górski

Instytut Ochrony Roślin – PIB, TSD w Toruniu

Cały tekst można przeczytać w wydaniu 06/2022 miesięcznika „Nowoczesna Uprawa”