Prawidłowy płodozmian w aspekcie ochrony gleb i roślin

Współczesne rolnictwo stoi przed poważnymi wyzwaniami związanymi z degradacją gleby, zmianami klimatycznymi oraz presją chorób i szkodników. Jednym z najważniejszych narzędzi służących przeciwdziałaniu tym zjawiskom jest prawidłowy płodozmian – świadome i zaplanowane następstwo roślin na polu.

Szczególne znaczenie rotacja upraw zyskuje w gospodarstwach stosujących system bezorkowy, który przyczynia się do poprawy struktury gleby i ochrony przed erozją, ale wymaga starannie dobranej rotacji roślin uprawnych na polu, aby w pełni wykorzystać jego potencjał.

Znaczenie płodozmianu

Gleba to najważniejszy zasób produkcyjny w rolnictwie. Prawidłowy płodozmian chroni ją na kilka sposobów. Dzięki różnorodności systemów korzeniowych uprawianych roślin możliwe jest poprawienie struktury gleby i ograniczenie zaskorupiania. Rośliny o silnym i głębokim systemie korzeniowym, jak lucerna czy kukurydza, pomagają rozluźniać głębsze warstwy gleby, co szczególnie istotne jest w systemach uproszczonych. Wzbogacenie gleby w materię organiczną przez rotację z roślinami bobowatymi lub międzyplonami odpowiada za zwiększenie poziomu próchnicy, co przekłada się na lepsze zatrzymywanie wody i składników pokarmowych. Niektóre gatunki roślin, które ze względu na niewielką masę części naziemnej oraz na dużą świeżą masę wywożonego z pola plonu, powodują zubażanie gleby w materię organiczną. Należałoby to w kolejnym roku uzupełnić wysiewając rośliny budujące dużą biomasę, która pozostawiona na polu, ulegnie procesom mineralizacji
i humifikacji. Ma to szczególne znaczenie ze względu na zmniejszającą się hodowlę zwierząt w gospodarstwach lub chów w systemie bezściółkowym, przez co znacznie spada stopień wykorzystania nawozów naturalnych w uprawie polowej. Dodatkowo staje się kluczowe w warunkach coraz częstszych susz, podczas których materia organiczna stanowi magazyn wody w glebie.

Monokultura prowadzi do wyczerpywania konkretnych składników pokarmowych. Rotacja upraw pozwala na ich uzupełnienie i bardziej równomierne wykorzystywanie zasobów glebowych. Rośliny o palowym systemie korzeniowym wspierają naturalne spulchnianie gleby, ograniczając potrzebę mechanicznego zabiegu, jakim jest orka. Nadmienić należy, że w przypadku deficytu opadów, sukcesywnie przez kilka następujących po sobie lat, głęboki system korzeniowy roślin będzie powodował migrację niektórych składników pokarmowych, do przypowierzchniowych warstw gleby. Roślina działa bowiem na zasadzie pompy pobierającej z gleby wodę oraz składniki pokarmowe, które następnie w procesie mineralizacji pozostają w wierzchnich warstwach gleby, a w przypadku braku opadów stosowane posypowo nawozy mineralne nie przemieszczają się głębiej. Odpowiedzią na to zjawisko pozostaje system strip-till lub uprawa bezorkowa połączona z nawożeniem wgłębnym. Wówczas nawozy mineralne są umieszczane mechanicznie w głąb gleby, dzięki czemu cały profil zostaje równo wysycony w odpowiednie składniki, a sama wilgoć utrzymująca się w głębszych warstwach gleby korzystnie wpływa na efektywność ich wykorzystania.

tekst i fot. mgr inż. Marcin Gryn
producent rolny

Cały tekst można przeczytać w wydaniu 09/2025 miesięcznika „Nowoczesna Uprawa”