Szkodzi nie tylko stonka

Ograniczenie uszkodzeń powodowanych przez szkodniki to ważny element w produkcji ziemniaka, ponieważ wymagania rynkowe w największym stopniu stawiają obecnie na wysoką jakość bulw.

Szkodniki występujące na plantacjach ziemniaka uszkadzają zarówno nadziemne części roślin, jak i bulwy i mogą powodować znaczące straty w ilości i jakości plonu, w tym związane z przenoszeniem chorób wirusowych.

Lider nie odpuszcza

Spośród szkodników żerujących na częściach nadziemnych nadal największe znaczenie ma stonka ziemniaczana. Zarówno jej chrząszcze, jak i larwy potrafią w krótkim czasie doprowadzić do całkowitego gołożeru niewłaściwie chronionych roślin. Największe szkody powodują: chrząszcze wiosną po przezimowaniu, larwy w stadium L3 i L4 oraz letnia generacja chrząszczy. Chrząszcze wiosną migrują na plantacje ziemniaka i zatrzymują się przede wszystkim na roślinach brzeżnych, położonych najbliżej ich miejsc zimowania. Samica stonki od początku czerwca do połowy sierpnia może złożyć nawet do 600 jaj, ale w warunkach suszy jej rozrodczość jest ograniczona. Młode larwy, zaraz po wylęgu, rozpoczynają żerowanie, wygryzając małe otworki w liściach. Szczególnie żarłoczne są starsze larwy, które po ogołoceniu rośliny z liści obgryzają pędy boczne i łodygi, a w dalszej kolejności mogą też uszkadzać bulwy.

Aktywne pod glebą

Ważną grupę szkodników ziemniaka stanowią wielożerne szkodniki glebowe – drutowce, pędraki, rolnice, a lokalnie także lenie. Ich znaczenie w ostatnich latach wzrosło, głównie z powodu zaniedbań w uprawie gleby, stosowanych uproszczeń, niewłaściwego płodozmianu, a także z powodu zmian klimatycznych. Żerujące larwy szkodników glebowych powodują w miąższu bulw uszkodzenia w postaci wżerów i kanałów, które sprzyjają rozwojowi infekcji grzybowych i bakteryjnych.

Bulwy, stolony i korzenie ziemniaka uszkadzane są również przez nicienie, które osłabiają wzrost roślin lub powodują całkowite ich zamieranie,  także w wyniku wtórnych porażeń przez sprawców chorób – w tym wirusowych. Warunkiem skutecznego zwalczania tych szkodników jest prawidłowa diagnostyka, ponieważ od tego, jaki gatunek występuje na plantacji, zależy sposób jego eliminacji. Dużym zagrożeniem jest równoczesne występowanie kilku gatunków nicieni, które dodatkowo powodują niespecyficzne dla nich objawy. Stąd często zdarzają się niewłaściwe diagnozy, a objawy żerowania nicieni są interpretowane np. jako błędy w przygotowaniu gleby, nawożeniu czy występowaniu patogenów i niedoborów wody.

Wzrasta znaczenie mszyc

Mszyce jak dotąd na plantacjach ziemniaka nie miały dużego znaczenia, ale w sprzyjających latach mogą stwarzać niespodziewane problemy. Głównym powodem wzrostu ich szkodliwości są zmiany klimatu – wyższe temperatury sprawiają, że mszyce pojawiają się na uprawach wcześniej, dłużej na nich żerują i rozwijają większą liczbę pokoleń. Z obecnością mszyc wiąże się jeszcze jedno istotne zagrożenie – są wektorami wirusów. Ocenia się, że zagrożenie wirusem Y w Polsce zwiększa się z powodu pojawienia się nowych szczepów, a także większego udziału w uprawie odmian o niższej odporności na tego patogena. Największe szkody mszyce mogą powodować na plantacjach nasiennych i w uprawach sadzeniaków.

Szkody podobne do tych, jakie wyrządzają mszyce, powodują dość mało popularne jeszcze skoczki. Lokalnie na ziemniakach w większym nasileniu mogą się pojawiać i powodować straty: wciornastki, miniarki, mączliki, zmieniki, turkuć podjadek, a także gryzonie i dziki. W ostatnich latach obserwuje się wzrost liczebności przędziorka chmielowca, który wcześniej żerował przede wszystkim na plantacjach buraka cukrowego.

Z uwagi na zmiany klimatu oraz skalę importu bulw rośnie również ryzyko pojawu w naszym kraju nowych gatunków szkodników, występujących w cieplejszych rejonach Europy i świata, jak np. pchełka ziemniaczana czy skośnik ziemniaczak.

Ograniczyć straty

Obecnie duże znaczenie ma przestrzeganie podstawowych zaleceń agrotechnicznych, które są podstawą skutecznych programów ochrony ziemniaka przed szkodnikami, zwłaszcza glebowymi. Usuwanie chwastów oraz resztek pożniwnych, a także przestrzeganie płodozmianu (4-letnia przerwa w uprawie ziemniaków na tym samym polu) i uprawa odmian odpornych ograniczają ryzyko wystąpienia np. nicieni.

W przypadku ochrony chemicznej podstawowym elementem prawidłowo wyznaczonego terminu zwalczania jest monitoring pojawu oraz nasilenia szkodników. Aktualnie do zwalczania nicieni zarejestrowane są preparaty: Nemathorin 10 GR (s.cz. fostiazad), Vydate 10 G (s.cz. oksamyl), Velum Prime (s.cz. fluopyram) oraz Basamid (s.cz. dazomed). Insektycydy zwalczające pozostałe szkodniki ziemniaka przedstawiono w tabeli.  

W szczególnie ciepłych i długich okresach letnich mogą się pojawiać dwa pokolenia stonki ziemniaczanej.

Próg ekonomicznej szkodliwości stonki ziemniaczanej we wczesnych fazach rozwojowych (BBCH 9-14) wynosi 1-2 chrząszcze na 1m2 plantacji, a na roślinach w pełni rozwoju (BBCH 51-70) ponad 15 larw na 1 roślinę.

tekst i fot. dr inż. Przemysław Strażyński

Instytut Ochrony Roślin – PIB, Poznań

Artykuł ukazał się w wydaniu 06/2020 miesięcznika „Nowoczesna Uprawa”

Przykładowe insektycydy zarejestrowane do zwalczania szkodników ziemniaka