Uwaga na grzyby termofilne

Istnieje wiele chorób w uprawie pszenicy i jęczmienia, których wystąpienie na liściu flagowym czy podflagowym może powodować zakłócenie prawidłowego funkcjonowania rośliny. Dlatego tak ważne jest, aby górne liście utrzymać jak najdłużej w pełnej zieloności i zdrowiu. Zapewnia to fungicyd zastosowany w terminie T2. Aby uniknąć wykonania zabiegu zbyt późno, można go nieco przyspieszyć, kierując się progiem szkodliwości dla danej choroby oraz czasem, jaki upłynął od zabiegu T1. Przyjmuje się, że T2 przeprowadza się po 3 tygodniach od T1. Nie zawsze więc przypada on w fazie liścia flagowego.

Mączniak nie odpuszcza nawet w czasie suszy

W warunkach braku opadów, kiedy gleba jest sucha, a wilgotność względna powietrza niewystarczająca do rozwoju wielu gatunków grzybów chorobotwórczych, plantatorzy często zastanawiają się nad koniecznością wykonania zabiegu. Padają argumenty, że presja chorób jest niewielka, a zabieg zbędny. To błędne myślenie. Zarówno w pszenicy, jak i w jęczmieniu w takich warunkach rozwija się i bogato zarodnikuje np. grzyb Blumeria graminis – sprawca mączniaka prawdziwego zbóż i traw. O obecności choroby informuje plantatora pokrycie górnej strony liści białą grzybnią, która utrudnia dotarcie do nich promieni słonecznych, zakłócając w ten sposób przebieg fotosyntezy. Jest to grzybnia powierzchniowa, ale znaczna, niewidoczna jej część rozwija się wewnątrz liści. Z cytoplazmy komórek liści grzyb Blumeria graminis pobiera wodę i składniki pokarmowe potrzebne do jego rozwoju, osłabiając w ten sposób całą roślinę. W uprawie jęczmienia pod białą grzybnią często obserwowana jest brunatna plama, tzw. poduszeczka grzybni mączniaka, która jest płaska i plackowata. Porażone liście żółkną i zamierają. Przy dużym nasileniu choroby zamierają źdźbła kłosonośne. Wczesne zwalczanie sprawcy mączniaka prawdziwego ogranicza powodowane straty.

Nie lekceważ rdzy

Susza i wysokie temperatury nie są też barierą w rozwoju rdzy żółtej, której sprawcą jest grzyb Puccinia striiformis. Patogen poraża plantacje pszenicy jarej nawet wtedy, gdy temperatura powietrza wynosi 20-25°C. Choroba występuje w różnym nasileniu w latach, np. w ubiegłym sezonie pól porażonych przez tego grzyba było niewiele, ale już rok wcześniej odnotowano ich aż 20%. Warto zwrócić uwagę na wrażliwość odmian na porażenie przez Puccinia striiformis, ponieważ są wyraźne różnice odmianowe i do uprawy można wybierać te mniej podatne na chorobę. Wśród odmian pszenicy o większej wrażliwości na rdzę żółtą występują: Ostka Smolicka, Serenada, Alibi, Kamelia, Izera, Rusałka. Różnica w plonowaniu pomiędzy odmianą odporną a podatną może wynosić nawet powyżej 50 proc. potencjalnego plonowania. Kluczem do skutecznego zwalczania grzyba jest wczesne rozpoznanie rdzy żółtej. Najczęściej choroba pojawia się na liściach przed ukazaniem się ości kłosa, w postaci wąskich paskowanych plam (chloroz) ułożonych między nerwami. Mają one szerokość ok. 1-2 mm i długość ok. 30-50 mm. Po kilkunastu godzinach na tych chlorotycznych plamach pojawiają się niewielkie, 1-milimetrowe wzgórki, ułożone wzdłuż nerwów odgraniczających plamy. Są to uredinia rdzy żółtej przykryte skórką liści. Następnego dnia te struktury pękają i uwalniają liczne żółte zarodniki – uredospory, które przenoszą się na rośliny zdrowe, powodując u nich infekcje. W miarę rozwoju roślin paskowanych plam przybywa, a po kilku dniach zajmują już całą powierzchnię liści, których blaszka liściowa wkrótce zamiera. Rośliny porażone wydają miej ziarna, a dodatkowo jest ono poślednie i słabej jakości. Aby skutecznie zwalczyć tę chorobę, po stwierdzeniu pierwszych objawów należy wykonać zabieg ochronny przy użyciu odpowiedniego fungicydu.

Liście niszczone są też przez septoriozę i DTR

Zabieg T2 ma również na celu zwalczanie septoriozy paskowanej liści (Zymoseptoria tritici) pszenicy jarej. Objawami choroby są podłużne nekrozy na liściach, które w miarę rozwoju patologii prowadzą do ich zamierania. W miejscach nekroz tworzą się liczne owocniki grzyba o kulistym kształcie, z których w formie śluzowatej wstęgi wypływają cienkie, długie zarodniki konidialne. Padające na liść krople deszczu powodują przenoszenie zarodników na liście sąsiednie znajdujące się w odległości nawet do 20 cm.

W sytuacji gdy w sezonie jest ciepło i sucho, na liściach pszenicy często występuje brunatna plamistość liści, tzw. DTR (Drechslera tritici-repentis). Chorobę w początkowym stadium rozwoju można rozpoznać po małych chlorotycznych plamach, w centrum których znajduje się brunatna nekroza. W zależności od typu objawów rozwój choroby daje inny obraz. W przypadku typu nekrotycznego plamy brunatne są duże i wyraźne, natomiast gdy występuje typ chlorotyczny, dominują plamy chlorotyczne z małym nekrotycznym punktem w centrum.

Przyjrzyj się liściom jęczmienia

W jęczmieniu największym zagrożeniem są rdza jęczmienia i plamistość siatkowa (Helminthosporium teres). Rozwojowi chorób sprzyja niewielka wilgotność powietrza i temperatura 16-20°C. Gdy w czasie sezonu pojawią się opady deszczu, zamiast rdzy i plamistości siatkowej dobrze się rozwija rynchosporioza zbóż (Rhynchosporium secalis). Grzyb poraża liście i pochwę liściową. Niezwalczany może spowodować ich szybkie zamieranie. W rozpoznawaniu chorób jęczmienia problem stanowi ciemnobrunatna plamistość liści, którą można pomylić z formą „spot” plamistości siatkowej jęczmienia. Ma to znaczenie przy decyzji o wyborze środka chemicznego do ich zwalczania.            

Uwaga: Plamy powodowane przez sprawcę plamistości siatkowej jęczmienia (Helminthosporium teres) są brązowe i mają rozmazane, nieregularne brzegi. W przypadku ciemnobrunatnej plamistości (Helminthosporium sativum) plamy są brunatne, a ich brzegi regularne.

Skuteczność substancji czynnych

Substancje czynne do zwalczania chorób w terminie T2 należy wybierać w zależności od głównego zagrożenia. Sprawcę mączniaka prawdziwego zbóż i traw najlepiej zwalczać przy użyciu fungicydów, w których skład wchodzi jedna z następujących substancji czynnych: fenpropidyna, fenpropimorf, cyflufenamid, spiroksamina, proquinazid, metrafenon, triazole (w tym mefentriflukonazol, protiokonazol, tebukonazol itp.), strobiluryny w połączeniu z triazolami i fungicydy zawierające substancje czynne SDHI z grupy chemicznej karboksyamidy. Do zwalczania septoriozy paskowanej liści pszenicy, z uwagi na wysoką skuteczność, zaleca się takie substancje czynne, jak: biksafen, fluksapyroksad, izopirazam, pentiopyrad i inne s.cz. z grupy chemicznej SDHI oraz połączenia tych substancji czynnych z innymi z grupy chemicznej triazole lub strobiluryn, a także same triazole (np. mefentriflukonazol). Na rdze oraz plamistość siatkową liści jęczmienia skutecznie działają s.cz. z grupy chemicznej triazole i triazole w połączeniu ze strobilurynami, ale też s.cz. należące do grupy chemicznej SDHI i morfolin. W tabelach podano przykłady zarejestrowanych fungicydów jednoskładnikowych i wieloskładnikowych do walki z grzybami chorobotwórczymi w terminie T-2 w pszenicy i jęczmieniu jarym.

Pojedynczo lub w mieszaninach

Wysoką skutecznością w terminie T-2 w stosunku do wielu sprawców chorób zwalczanych na liściach flagowym i podflagowym charakteryzują się substancje czynne z grup chemicznych: SDHI – karboksyamidów, triazoli, morfolin i strobiluryn. Zastosowane pojedynczo lub w mieszaninach, np. gotowych produktach dwu- lub trzyskładnikowych. Mieszaniny przygotowane w gospodarstwie można stosować tylko na własną odpowiedzialność!

Grzyby termofilne

Rozwój grzybów zależy od uprawianego gatunku zboża i od warunków pogodowych. Ze względu na tendencję wskazującą na ocieplenie klimatu istnieje większe zagrożenie występowania chorób powodowanych przez grzyby termofilne. Są to: brunatna plamistość liści (DTR), plamistość siatkowa jęczmienia oraz mączniak prawdziwy zbóż i traw.

prof. dr hab.  Marek Korbas

dr inż. Joanna Horoszkiewicz-Janka

Instytut Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu

fot. Korbas

Artykuł ukazał się w wydaniu 05/2020 miesięcznika „Nowoczesna Uprawa”

Tabela 1. Przykłady fungicydów jednoskładnikowych do stosowania w pszenicy jarej i jęczmieniu jarym w terminie T-2

Tabela 2. Przykłady fungicydów wieloskładnikowych do stosowania w pszenicy jarej i jęczmieniu jarym w terminie T-2