Wszechstronne wykorzystanie ziół

W kwietniu bieżącego roku Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi podczas konferencji „Zioła dla zdrowia Polaków” zainicjowało ogólnopolski program promocji ziół i zorganizowało liczne szkolenia, warsztaty oraz konferencje na terenie całej Polski. Projekt jest szeroko rekomendowany przez Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich – PIB w Poznaniu.

Według najczęściej stosowanej definicji jako zioła uznaje się rośliny zawierające substancje wpływające na metabolizm człowieka i dostarczające surowców zielarskich. Jest to więc grupa roślin obejmująca szerokie spektrum różnych gatunków, od typowych roślin zielarskich, poprzez inne grupy roślin (np. oleiste i włókniste). W ujęciu praktycznym, pod pojęciem roślin zielarskich należy jednak rozumieć przede wszystkim gatunki lecznicze i przyprawowe. Różnią się one między sobą wieloma cechami biologicznymi, m.in.: budową morfologiczną, sposobem rozmnażania, długością okresu użytkowania, rodzajami surowców. Mając na uwadze czynniki różnicujące, należy uwzględnić odrębności dotyczące sposobów uprawy, nawożenia i stosowania zabiegów pielęgnacyjnych. Surowiec zielarski może być wykorzystywany w stanie świeżym lub po wysuszeniu. W celu przedłużenia trwałości i czasu przechowywania, pozyskany materiał roślinny należy właściwie wysuszyć. Suszenie jest jednym ze sposobów utrwalania surowców roślinnych, które w kolejnych etapach wykorzystywane są w farmacji, kosmetologii oraz przemyśle spożywczym.

Usystematyzowana uprawa ziół w Polsce ma długoletnią tradycję, sięgającą początku XX wieku. W 1930 r. powołano do życia Polski Komitet Zielarski, który kształcił fachowców oraz propagował uprawę ziół. W 1938 r. plantacje zielarskie w Polsce zajmowały ok. 450 ha, na których uprawiano ok. 50 gatunków roślin. W 1957 r. areał uprawy ziół zwiększył się do ok. 15 000 ha i obejmował ok. 60 gatunków. Szczególnie intensywnie rozwijały się plantacje roślin olejkowych i przyprawowych. W końcu lat 80. powierzchnia upraw zielarskich wynosiła 25 000 ha. Według danych GUS, obecny areał uprawy gatunków zielarskich w Polsce wynosi ok. 30 000 ha. Szacuje się, że ok. 40% całkowitej powierzchni upraw ziół i przypraw znajduje się na terenie województwa lubelskiego. Dominują tu jednak małe gospodarstwa, o średniej powierzchni upraw zielarskich poniżej 10 ha. Z kolei w województwach wielkopolskim i mazowieckim przeważają duże plantacje, o powierzchni przekraczającej 40 ha. Średni plon roślin zielarskich kształtuje się na poziomie 14 dt/ha. Sumarycznie w skali kraju pozyskuje się ponad 44 000 ton surowca zielarskiego rocznie. Na wielkość plonu (masy surowcowej) roślin zielarskich i zawartość związków biologicznie aktywnych mają wpływ czynniki: genetyczne i środowiskowe, do których zalicza się: ilość opadów, temperaturę, naświetlenie, długość dnia; warunki glebowe (żyzność, wilgotność, odczyn, struktura), nawożenie, warunki allelopatyczne (wzajemne oddziaływanie roślin) oraz presję patogenów i szkodników, a także warunki suszenia i sposób przechowywania surowca.

Spadek opłacalności tradycyjnych upraw rolniczych i ogrodniczych skłania rolników do poszukiwania dodatkowych źródeł dochodu.

tekst i fot. prof. dr hab. Renata Gaj

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

dr inż. Marcin Praczyk

Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich – PIB w Poznaniu

Cały tekst można przeczytać w wydaniu 11-12/2023 miesięcznika „Nowoczesna Uprawa”