Wzrasta zainteresowanie słonecznikiem

Ważnym czynnikiem umożliwiającym wzrost uprawy słonecznika w Polsce jest dostępność nowych odmian, cechujących się dużą plennością, krótszym okresem wegetacji, równomiernością dojrzewania i odpornością na ważne gospodarczo choroby.

Wzrost zainteresowania uprawą słonecznika w Polsce wynika m.in. z możliwości wielostronnego wykorzystania nasion, także jako surowca do produkcji oleju, na paszę oraz do bezpośredniego spożycia. Bardzo ważny jest aspekt ekonomiczny – wzrost cen skupu nasion, przy relatywnie niedużych kosztach produkcji, wyraźnie zwiększył dochodowość jego uprawy. Jednak nadal produkcja słonecznika w Polsce jest stosunkowo mała w porównaniu z wielkością produkcji rzepaku ozimego, który jest główną rośliną oleistą uprawianą w naszym kraju. Niemniej, większy areał uprawy tego gatunku może być dobrym uzupełnieniem produkcji innych roślin oleistych.

W 2021 r. słonecznik był uprawiany w Polsce na powierzchni blisko 20 tys. ha i wiele przesłanek wskazuje na to, że w bieżącym sezonie wegetacyjnym jeszcze się zwiększy. Najwięcej upraw było zlokalizowanych w województwach: dolnośląskim, podkarpackim i lubelskim.

Różne formy uprawne

W zależności od sposobu użytkowania, wyróżnia się różne formy uprawne słonecznika zwyczajnego (Helianthus annuus L.), m.in.: oleiste, jadalne tzw. gryzowe, pastewne i ozdobne. Podstawowe znaczenie gospodarcze ma słonecznik oleisty, z którego nasion otrzymuje się bardzo wartościowy olej. Rośliny odmian słonecznika oleistego mają przeważnie wysokość 1,5-2,0 m, a kwiatostany (koszyczki) średnicę 15-25 cm. Koszyczki wypełnione niełupkami w okresie dojrzewania są na ogół wypukłe i wyraźnie pochylone. Niełupki są stosunkowo drobne, o cienkiej i gładkiej okrywie owocowej. Nasiona całkowicie wypełniają wnętrza niełupek. Olej z odmian tradycyjnych zawiera ok. 20% kwasu oleinowego i ponad 60% kwasu linolowego. Hodowane są również odmiany o zmienionym składzie kwasów tłuszczowych. Odmiany wysokooleinowe zawierają około 80% kwasu oleinowego. Poekstrakcyjna śruta słonecznikowa zawiera ok. 30% białka i stanowi bardzo wartościowy komponent paszy dla zwierząt. Większego znaczenia nabiera także uprawa słonecznika przeznaczonego na cele jadalne, tzw. gryzowe. Rośliny tej formy są przeważnie wyższe (2-2,5 m), mają grubszą łodygę oraz duży koszyczek o średnicy 25-45 cm. Niełupki są duże, z grubą, kanciastą i żeberkowaną okrywą owocową. Nasienie tylko częściowo wypełnia wnętrze niełupki, a to ułatwia jego wyłuskiwanie. Spożywane na surowo są cennym źródłem białka, nienasyconych kwasów tłuszczowych, witamin (głównie E oraz A, D i B) oraz mikro- i makroelementów (m.in.: cynku, wapnia, żelaza, potasu). Okres wegetacji tych odmian jest w zakresie średnim do długiego. Natomiast odmiany pastewne słonecznika uprawiane są w siewie czystym lub częściej w mieszankach z roślinami strączkowymi, także zbożowymi, z przeznaczeniem na zielonkę.

tekst i fot. mgr inż. Jacek Broniarz 

Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej

Cały tekst można przeczytać w wydaniu 02/2022 miesięcznika „Nowoczesna Uprawa”