Zaprawa na zdrowy start

Niektóre zaprawy, w szczególności te z trzema substancjami czynnymi, obok licznych chorób przenoszonych z ziarnem i odglebowych, np. śnieć cuchnąca, zgorzel siewek i głownie, zapobiegają też kilku chorobom liści.

Obecność grzybów chorobotwórczych na używanym do siewu ziarnie zbóż jarych często potwierdza się dopiero w okresie wschodów lub nawet kłoszenia i dojrzewania roślin. Skrajne objawy to brak wschodów, wypadanie siewek, zniszczenie wykształconego kłosa lub ziarniaków. Wtedy na jakiekolwiek środki zaradcze jest już za późno.

Ustalenia nie są łatwe

Sposoby stwierdzenia zakażenia lub zanieczyszczenia ziarna przez czynniki chorobotwórcze są różne. Wiele z nich stosuje się tylko w laboratoriach. Natomiast przy korzystaniu z własnego ziarna trzeba umieć ocenić jego stan zdrowotny. Pierwszym źródłem informacji są obserwacje prowadzone na plantacji w poprzednim sezonie, zwłaszcza pod kątem obecności objawów chorób powodowanych przez grzyby, które zwalcza się za pomocą zapraw nasiennych.

Zebrane ziarno ma swoje właściwości organoleptyczne. Jego ważną cechą jakościową jest zapach. Ziarno opanowane nawet w minimalnym stopniu przez grzyby ma specyficzną woń. Gdy są to grzyby pleśniowe lub czerniowe, ziarno pachnie wtedy pleśnią. Natomiast w razie obecności teliospor sprawcy śnieci cuchnącej (Tilletia caries) ziarno ma przykry zapach zepsutych śledzi. Na powierzchni ziarna nie powinno być też mikrodrobinek kurzu, grzybni i zarodników, bo zmieniają one jego wygląd.

Oceniając ziarno przeznaczone do siewu, trzeba też zwrócić uwagę na obecność przetrwalników grzybów. Przykładowo pomiędzy ziarniakami mogą się znaleźć przetrwalniki sporyszu. W pszenicy i jęczmieniu są to ciemnofioletowe krótkie przetrwalniki o tępo zakończonych końcówkach. Natomiast w pszenżycie mają kształt rożków. Warto pamiętać, że nie ma dostępnych żadnych substancji chemicznych zalecanych do zwalczania sporyszu. Jego przetrwalniki można wyeliminować z ziarna siewnego tylko na mechanicznych czyszczalniach.

Problematyczne jest także ustalenie obecności sprawców głowni. Jednak bez wsparcia technicznego (mikroskop) ciężko je dostrzec. Żeby się dowiedzieć, czy grzybnia grzybów głowniowych opanowała część zarodkową ziarna, trzeba wykonać test zarodkowy. Nie da się go przeprowadzić szybko w magazynie czy na przyczepie.

Groźniejsze, niż się wydaje

Straty powodowane przez grzyby zwalczane przy użyciu zapraw teoretycznie nie są wysokie, bo wynoszą 2-4 dt/ha. Jednak w rzeczywistości konsekwencje mogą być znacznie poważniejsze. Wzrost roślin z niezaprawionego ziarna w połączeniu z innym stresem, np. niedobór wody w glebie czy zwiększona ilość grzybów bytujących w glebie, może powodować zdecydowanie większe straty, niż szacowane.

Można powiedzieć, że zaprawianie ziarna dodatkowo realizuje strategię antysuszową. Sprzyja bowiem dobremu wykształceniu korzeni i liści oraz zapobiega rozwojowi chorób od najwcześniejszych faz rozwojowych. Trzeba brać tu pod uwagę zarówno grzyby chorobotwórcze przenoszone z ziarnem siewnym, jak i bytujące w glebie w bliskim sąsiedztwie kiełkujących ziarniaków. Jest to ważne, zwłaszcza wobec faktu, że w ostatnich latach w okresie wzrostu zbóż jarych często obserwuje się okresowe niedobory wody.

Wydajność procesu fotosyntezy w dużym stopniu jest uzależniona od powierzchni asymilacyjnej roślin. Jeśli młode siewki szybko tracą swoje pierwsze liście, to ich wzrost ulega spowolnieniu. Zdrowe liście potrafią w czasie niedoboru wody ograniczać parowanie (transpirację) dzięki sprawnemu działaniu aparatów szparkowych.

Ważną rolą zapraw używanych w zbożach jarych jest zapobieganie porażeniu młodych roślin przez gatunki grzybów powodujących zgorzele siewek. Szczególnie istotne są tu gatunki z rodzaju Fusarium. Ich obecność i szkodliwość trwa dość długo, bo na kolejnych etapach rozwoju zbóż mogą powodować fuzaryjną zgorzel podstawy źdźbła i korzeni, fuzariozę liści oraz fuzariozę kłosów.

Szkodliwość się nasila

W uprawie zbóż jarych, a w szczególności w pszenicy w ostatnich latach zagrożenie dla korzeni stanowi ostra plamistość oczkowa (Rhizoctonia cerealis). Jej szkodliwość nasila się zwłaszcza wtedy, gdy zaczyna brakować wody w glebie. Pierwszym objawem jest zgorzel kiełków. Później na dolnych międzywęźlach mogą się pojawić soczewkowate plamy. Są one podobne do objawów łamliwości źdźbła, ale nie prowadzą do takich uszkodzeń. W skrajnych przypadkach dochodzi do brunatnienia kłosów i zdrobnienia ziarna. Sprawca plamistości oczkowej nie reaguje na żadne fungicydy.

Lista środków zarejestrowanych do zaprawiania zbóż jarych jest krótsza niż w zbożach ozimych, jednak jest ich wystarczająco dużo, żeby dobrze zabezpieczyć rośliny przed wczesnym atakiem grzybów chorobotwórczych (tabela). Są to zaprawy o różnym zakresie zwalczanych grzybów, od pojedynczych aż po liczne kompleksy. Do wyboru są środki jedno-, dwu- i trójskładnikowe. Substancje czynne tych zapraw to głównie triazole, ale są też fungicydy z grupy chemicznej karboksyamidów (SDHI), strobiluryn oraz fenylopiroli.

Niektóre zaprawy, w szczególności te z trzema substancjami czynnymi, obok licznych chorób przenoszonych z ziarnem i odglebowych, np. śnieć cuchnąca, zgorzel siewek i głownie, zapobiegają też występowaniu kilku chorób liści, np. plamistość siatkowa jęczmienia czy mączniak prawdziwy. W sprzyjających warunkach taka zaprawa zapobiega występowaniu grzybów na liściach do fazy początku strzelania w źdźbło, co w intensywnej uprawie często pozwala na rezygnację przynajmniej z jednego zabiegu nalistnego w czasie wegetacji.

prof. Marek Korbas

dr Joanna Horoszkiewicz-Janka

Instytut Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu

fot. Dreczka

Tekst ukazał się w wydaniu 01/2020 miesięcznika „Nowoczesna Uprawa”

Przykłady zapraw zarejestrowanych do zaprawiania ziarna zbóż jarych