Zasadnicze lub uzupełniające

Wiosenne nawożenie buraka cukrowego w zależności od przyjętego systemu uprawy oraz rodzaju aplikowanych składników mineralnych w nawozach będzie traktowane jako zabieg podstawowy bądź uzupełniający.

Uprawa buraka cukrowego ukierunkowana jest na uzyskiwanie maksymalnej wydajności plonu cukru zgromadzonego w korzeniach. Średni plon korzeni w ostatnim sezonie wegetacyjnym wynosił 597 dt/ha i był zróżnicowany w rejonach plantacyjnych poszczególnych cukrowni, kształtując się w przedziale 530-754 dt/ha. Różnice w plonach wynikały ze zmienności warunków glebowych, pogody (głównie rozkład i intensywność opadów) oraz intensywności uprawy.

Duża pozycja w kosztach

Ze względu na dużą produkcję masy, burak cukrowy należy do grupy roślin o dużych potrzebach pokarmowych. Z tego względu wymaga starannie przygotowanego planu nawożenia. Głównym zadaniem plantatora powinny być działania prowadzące do wzrostu plonów osiąganych w gospodarstwie oraz dopracowanie takiej agrotechniki, która umożliwi maksymalne wykorzystanie azotu i zapewni uzyskanie plonu o dobrej jakości. Realizacja powyższych celów wymaga dużego nakładu środków produkcji, spośród których nawozy stanowią ok. 40% całkowitych kosztów, tj. 1300-1800 zł/ha.

W technologii uprawy buraka cukrowego szczególną uwagę zwraca się na prawidłowe odżywienie roślin składnikami, które kontrolują gospodarkę azotową i zwiększają jego wykorzystanie, tj. potas, fosfor, magnez, siarka, wapń i mikroelementy. Badania naukowe potwierdzają również pozytywną rolę sodu w kształtowaniu plonów buraka i wskazują, że nawożenie tej rośliny solą K+Mg+Na daje znacznie lepsze efekty produkcyjne niż stosowanie czystej soli potasowej niezależnie od wniesionej dawki.

Optymalny termin nawożenia buraka cukrowego fosforem i potasem przypada na okres letnio-jesienny, przed podorywką lub orką przedzimową. Zabiegi te pozwalają na dokładne wymieszanie nawozów z warstwą orną gleby. W praktyce nawożenia buraków nie zaleca się stosowania pełnej dawki nawozów fosforowo-potasowych w okresie wiosennym z kilku powodów:

• technologia uprawy przedsiewnej sprowadza się najczęściej do wzruszenia warstwy 0-5 cm;

• umieszczenie w wierzchniej warstwie całej dawki nawozów fosforowych, potasowych, magnezowych i azotowych może zakłócić kiełkowanie roślin;

• możliwość przemieszczenia składników, szczególnie fosforu i potasu, jest znacznie ograniczona i nie zabezpiecza potrzeb rośliny w całej jej wegetacji;

• wiosenny wysiew powoduje nadmierne ugniatanie gleby, co wpływa niekorzystnie na kiełkowanie buraków i może ograniczać dostępność składników z podglebia.

Przystępując wiosną do nawożenia pod buraki, wychodzi się z założenia, że odczyn stanowiska jest już uregulowany. Roślina ta najlepiej się rozwija w glebie o odczynie w wąskim zakresie pH 6,0-6,5.

Burak cukrowy jest gatunkiem o specyficznych wymaganiach żywieniowych, bo wytwarza dużą biomasę, co się wiąże z intensywnym pobieraniem składników pokarmowych. Oznacza to, że jego uprawa jest możliwa wyłącznie w stanowiskach zasobnych w makro- i mikroelementy. Istotne znaczenie w metabolizmie roślin mają tu wzajemne proporcje pomiędzy składnikami pokarmowymi. Znajomość wielkości pobrania stanowi podstawę nawożenia zachowawczego, tj. zapewniającego zwrot do gleby tych ilości składników, które zostały wyprowadzone z pola wraz z plonami. Ilość akumulowanych w roślinie składników mineralnych jest podstawą do przygotowania prawidłowej technologii nawożenia uprawianej rośliny (tabela).

Trzeba znać potrzeby

Poprawne określenie potrzeb pokarmowych opiera się na dwóch składowych: wielkości założonego plonu korzeni t/ha (Y) oraz jednostkowego pobrania składników kg/t (Pj).

PP = Y · Pj

Następnym etapem jest wyznaczenie dawki nawozowej. Ze względu na obowiązujące regulacje związane z realizacją programu azotanowego, poniżej przestawiona jest szczegółowa analiza wyznaczenia dawki nawozów azotowych. Wymaga to uwzględnienia następujących danych:

• zawartości azotu mineralnego w glebie na początku wegetacji;

• N uwolnionego w rezerw glebowych w trakcie wegetacji;

• N dostarczanego z nawozami naturalnymi bądź z innych źródeł;

•  współczynnik wykorzystania N.

Aby uniknąć błędu w obliczeniach, należy wykorzystać następujący wzór:

DN = plon osiągalny w gospodarstwie (t/ha) x pobranie jednostkowe azotu (kg N/t) – N z innych źródeł x równoważnik nawozowy – (korekta dla roślin uprawianych po przedplonach lub międzyplonach bobowatych)/0,7 (współczynnik wykorzystania N z nawozów azotowych mineralnych).

Jeśli w obliczeniach zostanie przyjęty średni poziom plonów w Polsce (60 t/ha), przy założeniu uprawy na glebie średniej, nawożonej obornikiem jesienią w dawce 40 t/ha, o zawartości N – 0,3%, wówczas dawka azotu w nawozie zostanie oszacowana na ok. 190 kg N/ha.

Tok liczenia zgodnie z przyjętym algorytmem jest następujący:

1. Wyznaczenie potrzeb pokarmowych buraka cukrowego
= 60 x 3,5 kg (pobranie jednostkowe = 210 kg N/ha)

2. Obliczenie azotu działającego:

a) z obornika = (40 t/ha x 3,0 kg N/t) x 0,35*

* równoważnik nawozowy N w 1. roku uprawy po oborniku = 42 kg N/ha

b) Nmin w glebie wiosną = 62 kg x 0,6* = 37,2 kg N/ha

* równoważnik nawozowy w uprawach roślin jarych

DN = 210 – (42 + 37,2) = 130,8/0,7* = 186,8 kg N

* współczynnik wykorzystania N z nawozów

Burak cukrowy należy do roślin dodatnio reagujących na nawożenie nawozami azotowymi w formie saletrzanej (saletra wapniowa, saletra amonowa). Formy amonowe oraz mocznik silnie przerzedzają plantacje. Oszacowaną dawkę należy podzielić na dwie części: 1/2-2/3 zastosować przed siewem, a resztę pogłównie. Zastosowany azot nawozowy działa efektywnie tylko wtedy, gdy rośliny są prawidłowo odżywione fosforem, potasem, magnezem oraz mikroskładnikami.

Uzupełnić ewentualne braki

Buraki cukrowe dobrze reagują zarówno na nawożenie fosforem, jak i zasobność gleby w ten składnik. Optymalna zasobność powinna się kształtować na poziomie powyżej 15 mg P2O5/100 g gleby. Niedostateczne nawożenie P nie zawsze można zrównoważyć większymi dawkami nawozów fosforowych zastosowanymi bezpośrednio przed siewem. Termin nawożenia fosforem jest dość jednoznaczny, bo obowiązuje zasada – im wcześniej, tym lepiej. Oprócz jesiennego nawożenia wskazane jest wprowadzenie niewielkiej dawki P przed siewem roślin.

Nawożenie startowe P ma duże znaczenie dla uzyskania zrównoważonego odżywienia roślin azotem w początkowych fazach wzrostu siewek buraka. Od fazy 6 liści buraki korzystają z glebowych rezerw fosforu, a w fazie krytycznej odżywienie nim zależy wyłącznie od tych zasobów.

Jeśli z różnych względów dojdzie do sytuacji, że całkowite nawożenie fosforem będzie stosowane wiosną, wówczas zabieg ten należy wykonać co najmniej 2-3 tygodnie przed siewem. Konieczne jest wymieszanie nawozu z glebą na głębokość 10-15 cm. Wykonanie tego zabiegu wiosną prowadzi do strat wody glebowej i w konsekwencji może decydować o redukcji plonu korzeni. Wybór nawozu fosforowego w zasadzie nie stanowi problemu, bo każdy z dostępnych jest dobry.

Składnikiem, który znacznie przewyższa poziom pobrania azotu przez buraki cukrowe, jest potas (K). Pierwiastek ten jest gwarantem wysokich plonów korzeni i cukru. Potas powszechnie uważa się za składnik pokarmowy chroniący rośliny uprawne przed stresami i to zarówno naturalnymi, jak i spowodowanymi aktywnością człowieka, w tym złą agrotechniką. Składnik ten odgrywa główną rolę w przebiegu szeregu podstawowych procesów metabolicznych i fizjologicznych w roślinie. Liczne badania wykazały, że w warunkach dobrego zaopatrzenia w K rośliny w mniejszym stopniu cierpią na niedostatek wody w warunkach suszy.

Intensywne pobieranie

Buraki cukrowe rozpoczynają intensywną akumulację potasu wraz z pojawieniem się drugiej pary liści. Okres krytyczny pobrania przypada od 3. dekady czerwca do 1. dekady sierpnia, a maksimum na 3. dekadę lipca. W tym szczytowym okresie dzienna akumulacja potasu osiąga wartość ok. 10 kg K2O/ha, a na wysoko plonujących plantacjach dochodzi nawet 15 kg K2O/ha. Potas stanowi prawie 50% masy składników mineralnych zawartych w roślinach buraka w czasie zbioru. Dlatego roślina ta jest dobrym wskaźnikiem zasobów potasu glebowego, a jego niedobory objawiają się:

• zwiędłym pokrojem roślin w okresie intensywnych letnich upałów – w cyklu dobowym wcześniejsza utrata (więdnięcie liści) i późniejsze odzyskiwanie turgoru;

• chlorozą krawędziową starszych liści, przechodzącą później w nekrozy;

• obumieraniem roślin oraz całych plantacji.

Wybór nawozu potasowego w okresie wiosennym powinien się sprowadzać do stosowania Korn-Kali (sól potasowa 40% K2O) ze względu na zawartość pozostałych składników w nawozie, tj. magnezu, siarki i sodu. Optymalny termin stosowania kizerytu pod buraki przypada jesienią. Zatem jeśli zajdzie konieczność zastosowania tego nawozu wiosną, to zabieg ten należy przeprowadzić przynajmniej 2 tygodnie przed siewem buraka, aby zminimalizować jego toksyczne działanie. Nawóz ten charakteryzuje się dużym indeksem solnym i może ujemnie wpływać na obsadę roślin. Dawka nawozu w zależności od stanowiska powinna się kształtować na poziomie 100-150 kg/ha (wariant z obornikiem) lub 200-250 kg/ha bez obornika.

Faza krytyczna zapotrzebowania na magnez przypada na wczesny okres rozwoju buraka, tj. od 8 liści do zwarcia rzędów. Dobór nawozów magnezowych wyznacza w pierwszej kolejności odczyn i zawartość składnika w glebie. Gleby kwaśne wymagają stosowania nawozów o działaniu odkwaszającym i jednocześnie uzupełniających niedobory tego składnika. W takiej sytuacji optymalnym rozwiązaniem jest zastosowanie nawozów wapniowo-magnezowych, np. dolomit, tlenek magnezu i magnezyt. W stanowiskach o dużym potencjale plonotwórczym i uregulowanym odczynie oprócz zastosowanego doglebowo kizerytu zalecany jest dodatkowy zabieg dolistnego dokarmiania roślin siarczanem magnezu.

Spośród niezbędnych składników mineralnych w uprawie buraka cukrowego na szczególną uwagę zasługuje sód (Na). Nawożenie tym pierwiastkiem wpływa korzystnie na szybkość wzrostu i wielkość powierzchni liści już we wczesnych fazach rozwoju roślin. Znany jest też większy wpływ sodu niż potasu na wzrost komórek buraka, co wynika z odmiennego wpływu kationów na metabolizm węglowodanowy.

Częściowo wyręcza potas

Sód może częściowo zastąpić potas w takich funkcjach, jak wzrost komórki oraz podział chloroplastów. Jednak należy mieć pełną świadomość, że sód w żywieniu buraka nie jest w stanie całkowicie zastąpić potasu we wszystkich jego funkcjach. Ograniczenia w tym zastępstwie szczególnie ujawniają się w procesach oddziaływania na aktywność enzymów odpowiedzialnych za redukcję azotanów oraz biosyntezę skrobi. Nawet częściowe zastąpienie potasu przez sód możliwe jest tylko w warunkach odpowiedniego zaopatrzenia roślin w potas.

W warunkach klimatycznych Polski, z dużym ryzykiem wystąpienia suszy o różnej długości trwania, nawożenie sodem jest zabiegiem profilaktycznym. Badania niemieckie pokazują, że ze względu na jakość korzeni optymalna dawka sodu nie powinna przekraczać 60 kg Na/ha.

Kolejnym istotnym makroskładnikiem, który należy uwzględnić w nawożeniu buraka cukrowego, jest siarka. Pierwiastek ten podobnie jak magnez kontroluje gospodarkę azotem w roślinie oraz zwiększa ich odporność na choroby grzybowe. Objawy niedoboru S najczęściej można spotkać na plantacjach założonych na lżejszych glebach.

Rośliny z niedoborami siarki są wyraźnie zabarwione na żółto, co szczególnie można zaobserwować, wyrywając pojedyncze rośliny i przyglądając się im pod światło. Najlepszym sposobem uzupełnienia tego składnika jest przedsiewne zastosowanie kizerytu, gdzie z dawką 200 kg/ha nawozu wprowadza się 44 kg S w formie bezpośrednio dostępnej
dla roślin.

Liczne funkcje magnezu

Działanie magnezu przejawia się nie tylko wzrostem plonu, ale przede wszystkim poprawą wartości technologicznej korzeni poprzez zwiększenie polaryzacji i zmniejszenie stężenia azotu szkodliwego. Dobre zaopatrzenie roślin buraka w magnez decyduje o działaniu azotu. W każdej fazie rozwojowej magnez kontroluje plonotwórcze działanie tego składnika.

Bez łatwo dostępnego magnezu roślina nie jest w stanie wytworzyć bogatego w chlorofil listowia, co tym samym zmniejsza jej zdolność do wiązania dwutlenku węgla. Objawy niedoboru Mg ujawniają się w późnych fazach rozwojowych. W praktyce rolniczej oznacza to, że w warunkach dobrego odżywienia magnezem można zmniejszyć dawkę azotu.

Jednostkowe pobranie składników przez buraki cukrowe (kg/t)*

* plon korzeni + odpowiednia masa liści

prof. Renata Gaj

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

fot. Panek

Tekst ukazał się w wydaniu 03/2020 miesięcznika „Nowoczesna Uprawa”