Dobrze nakarm ziemniaki

Ziemniak z uwagi na duży plon bulw, wynoszący niekiedy nawet 50-60 ton z hektara, ma znaczne potrzeby nawozowe, zarówno w stosunku do ilości makro-, jak i mikroelementów.

Aby sprostać tym wysokim wymaganiom, najlepiej stosować nawozy naturalne (obornik, gnojówka, gnojowica), organiczne (słoma, zielona masa roślin międzyplonowych, kompost) oraz mineralne (podstawowe nawozy jedno- lub wieloskładnikowe stosowane doglebowo lub dolistnie).

Niezbędne fosfor i potas

Zasadnicze pokrycie zapotrzebowania roślin ziemniaka na składniki pokarmowe opiera się na stosowaniu nawożenia mineralnego. Ustalając wysokości dawek fosforu i potasu, oprócz określenia potrzeb pokarmowych ziemniaka i wykorzystania składników z zastosowanego nawożenia organicznego, należy ustalić zasobność gleby w przyswajalne formy potasu i fosforu. Znając zasobność gleby w przyswajalne formy tych składników, można posłużyć się współczynnikami do przeliczenia ilości składników pobieranych z plonem ziemniaka na dawki nawozów (tabela 1.).

Ustalone potrzeby nawozowe przy plonie bulw 30 t z ha wynoszą:

fosfor – 30 t x 1,5 kg P2O5 (pobranie fosforu z 1 t bulw) = 45 kg/ha P2O5 x współczynnik – 1,0 (średnia zawartość fosforu w glebie plus nawożenie organiczne) = 45 kg/ha P2O5;

potas – 30 t x 6,0 kg K2O (pobranie potasu z 1 t bulw) = 180 kg/ha K2O x współczynnik – 0,6 (średnia zawartość potasu w glebie plus nawożenie organiczne) = 108 kg/ha K2O.

Nawozy fosforowo-potasowe można zastosować w okresie jesiennym lub wczesną wiosną, co najmniej 4-5 tygodni przed sadzeniem bulw, szczególnie w przypadku stosowania soli potasowej. Źródłem fosforu mogą być powszechnie stosowane superfosfaty: prosty, potrójny czy wzbogacony, zaś nawożenie potasem najlepiej zastosować w postaci siarczanu potasu lub 60% soli potasowej.

Ile dać azotu?

Składnikiem w największym stopniu kształtującym wielkość plonu i szereg cech jakości bulw ziemniaka, zarówno kulinarnej, jak i odżywczej, jest azot. Najlepszą metodą określania wymagań nawozowych względem azotu mineralnego z uwzględnieniem poszczególnych odmian ziemniaka jest funkcja produkcji nawożenia, czyli matematyczny opis zależności między przyrostem dawki składnika a przyrostem plonu bulw. Zależność ta na ogół jest paraboliczna, co oznacza, że plon ziemniaków w miarę wzrostu dawki azotu początkowo przyrasta szybko, później maleje, a po przekroczeniu określonej dawki N zaznacza się jego spadek. Z zależności pomiędzy wielkością plonu bulw a wzrastającą dawką azotu mineralnego ustalono w IHAR-PIB oddział Jadwisin dla odmian uprawianych na glebie lekkiej podział na trzy grupy: o małych (100 kg N/ha), średnich (120 kg N/ha) i dużych (140 kg N/ha) wymaganiach w stosunku do tego składnika. Dla odmian uprawianych na glebie średniej wymagania te wynoszą odpowiednio: 130, 150 i 170 kg N/ha. Pod ziemniaki wczesne, zbierane w czasie wegetacji (60-70 dni od posadzenia), o małych wymaganiach względem dawki azotu, należy zastosować 50-60 kg, średnich 70-80 kg i dużych 90-100 kg N/ha (tabela 2.).

Kiedy stosować?

Azot mineralny pod ziemniaki można stosować w zasadzie w czterech formach (saletrzanej, np. saletra wapniowa, potasowa), saletrzano-amonowej (saletra amonowa lub saletrzak), amonowej (siarczan amonu) oraz amidowej (mocznik). Wybór formy azotu mineralnego wynikać powinien z zakładanego terminu zbioru bulw oraz przewidzianej do zastosowania wielkości dawki tego składnika. Zaplanowaną ilość azotu mineralnego do 100 kg N/ha najlepiej użyć w jednej dawce przed wysadzeniem bulw, natomiast ustaloną dawkę, powyżej 100 kg N/ha, podzielić na dwie części. W przypadku odmian o średnich wymaganiach zalecaną dawkę najlepiej podzielić w proporcji: 60% wiosną przed sadzeniem bulw i 40% jako dawkę uzupełniającą. Z kolei dla odmian o dużych wymaganiach zaplanowaną ilość azotu podzielić na połowę i 50% dawki zastosować pogłównie. Pierwszą podstawową dawkę azotu najlepiej zastosować kilka dni przed sadzeniem bulw, a uzupełniającą bezpośrednio przed wschodami roślin ziemniaka, a następnie wykonać zabieg obredlania. W odniesieniu do ziemniaków uprawianych na wczesny zbiór całość zaplanowanej dawki azotu najlepiej zastosować wiosną przed sadzeniem bulw. Zbyt późne stosowanie azotu mineralnego do gleby może opóźniać wykształcenie i korkowacenie skórki na bulwie i zwiększać przez to podatność bulw na uszkodzenia mechaniczne podczas zbioru. Nawozy w formie saletr są bardziej wskazane do zastosowania w nawożeniu odmian wczesnych zbieranych na wczesny zbiór lub jako uzupełnienie azotu przed ostatnim obredlaniem w przypadku ziemniaków zbieranych po zakończeniu wegetacji. Z kolei mocznik najlepiej jest zastosować przed sadzeniem bulw odmian zbieranych po dojrzeniu, który charakteryzuje się dłuższym procesem rozkładu w glebie. Na glebach o uregulowanym odczynie (pH powyżej 5,5) godnym polecenia do zastosowania
przed sadzeniem może też być siarczan amonu, jako jeden z tańszych nawozów azotowych.

Azot i mikroelementy z opryskiwacza

W okresie wegetacji roślin niekorzystny układ czynników pogodowych może wywoływać określone trudności w pobieraniu składników z gleby. Może się to objawiać widocznym lub niewidocznym niedoborem składników na roślinach ziemniaka i w konsekwencji obniżać plon bulw, co uzasadnia uzupełnienie składników poprzez aplikację dolistną. Do najbardziej efektywnych plonotwórczo stosowanych dolistnie składników makroelementowych zalicza się azot, magnez i potas, natomiast spośród mikroelementów rośliny ziemniaka wykazują wysoką wrażliwość na niedostatek manganu i cynku, a ostatnio również boru. Warunki sprzyjające stosowaniu składników dolistnie występują w dość długim czasie, od czerwca (zwierania roślin w rzędach), nawet do sierpnia (formowania jagód i początku żółknięcia liści). Dolistne dokarmianie zaleca się wykonywać 2-4 razy w okresie wegetacji, najlepiej w dni pochmurne, przy temperaturze około 15°C i względnie wysokiej wilgotności powietrza, aby ograniczyć parowanie roztworu z powierzchni liści.

W przypadku dolistnego dokarmiania azotem najlepiej do tego celu wykorzystać wodny roztwór mocznika. Stężenie mocznika w roztworze powinno wynosić 5-6%, tzn. przy każdorazowym zużyciu 300 l/ha cieczy stosuje się 15-18 kg mocznika. Z kolei dolistne stosowanie magnezu najlepiej wykonać w formie siarczanu magnezu, do fazy kwitnienia dwukrotnie, w formie siedmiowodnego siarczanu o stężeniu 5% lub w formie jednowodnego siarczanu o stężeniu 2-3%. Natomiast do dolistnego dokarmiania potasem wykorzystać można siarczan potasu.

Obecnie na rynku dostępna jest bardzo szeroka gama nawozów dolistnych jedno- i wieloskładnikowych w formie chelatów – związków dobrze rozpuszczających się w wodzie, łatwo przyswajalnych i niewykazujących działania parzącego na rośliny. Nawozy te zawierają również dodatki obniżające napięcie powierzchniowe liści i ułatwiające wchłanianie oraz substancje zwiększające przyleganie kropli do liści i łodyg. Celowe jest również łączenie wyżej wymienionych wariantów dolistnego dokarmiania, co staje się bardziej efektywne ekonomicznie i technicznie. Przygotowując mieszaninę nawozów dolistnych, najpierw trzeba sporządzić roztwór mocznika i siarczanu magnezu, wsypując te nawozy do jednego zbiornika napełnionego odpowiednią ilością wody, a następnie, mieszając, dodać roztwór nawozu
mikroelementowego.

Stymulacja też pomaga

Rozwiązaniem w zakresie dolistnego dokarmiania może być też stosowanie produktów wytwarzanych w innowacyjnych proekologicznych technologiach, np. nanotechnologii (zmielonych na pył skał wapiennych różnego pochodzenia), hydrolizy enzymatycznej (pozyskiwanych z białek roślinnych i zwierzęcych aminokwasów przy wykorzystaniu naturalnych enzymów), ekstrakcji różnego pochodzenia alg morskich czy zastosowania preparatów na bazie skał organicznych zawierających substancje humusowe. Na ogół są to produkty, które łączą w działaniu funkcje odżywcze, zawierają makro- i mikroelementy, oraz biostymulujące, z zawartością substancji bioaktywnych, które przyczyniają się do uodparniania roślin na stresy środowiskowe, a tym samym korzystniejszego oddziaływania na plonowanie w latach ekstremalnych pod względem układu warunków pogodowych w okresie wegetacji.     

Na wyprodukowanie tony bulw wraz z odpowiednim plonem naci ziemniak pobiera 6 kg potasu (K2O), 5 kg azotu (N), 1,5 kg fosforu (P2O5), 0,7 kg magnezu (MgO), po 0,6 kg siarki (S) i wapnia (CaO), 43 g żelaza (Fe), 7,7 g
manganu (Mn), 7,5 g cynku (Zn), 2,7 g boru (B), 2,2 g miedzi (Cu) i 0,1 g molibdenu (Mo).

tekst i fot. dr inż. Cezary Trawczyński
Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – PIB, Oddział Jadwisin Zakład Agronomii Ziemniaka

Artykuł ukazał się w wydaniu 06/2020 miesięcznika „Nowoczesna Uprawa”

Tabela 1. Współczynniki* do przeliczenia ilości składników pobieranych z plonem bulw ziemniaka na dawki nawozów fosforowych i potasowych

Tabela 2. Wymagania odnośnie do azotu mineralnego dla znajdujących się w krajowym rejestrze (2019 rok) odmian ziemniaka