Na kwitnący rzepak

Trudny dla rzepaku sezon 2018/19 spowodował, że plony nasion były niezadowalające. Skutkowało to niewielkim odwrotem od rzepaku. Mamy nadzieję, że taka sytuacja się nie powtórzy w tym roku.

Obecny stan plantacji rzepaku ozimego na razie dobrze rokuje. Warunkiem, który trzeba będzie spełnić w dalszym prowadzeniu upraw jest ochrona przed szkodnikami i grzybami chorobotwórczymi. W końcowej fazie wzrostu roślin mogą one powodować duże straty w plonie.

Najwięcej zależy od pogody

Zwracamy uwagę, że występowanie chorób w sezonie może być gwałtowne i tragiczne dla dalszego losu plantacji. Ich pojawienie się związane jest z fazą rozwojową rośliny, ale muszą temu towarzyszyć również inne warunki sprzyjające rozwojowi patogenów (tabela 1.).

Tabela 1. Najważniejsze choroby występujące w rzepaku w okresie kwitnienia i dojrzewania

Oczywiście mamy tutaj na myśli przebieg pogody (opady i temperatura) i towarzyszące tym warunkom konkretne sytuacje na plantacji, a w szczególności wilgotność gleby czy temperaturę w zbiorowisku roślin.

W przypadku sprawcy zgnilizny twardzikowej (Sclerotinia sclerotiorum) ważnym źródłem infekcji są przetrwalniki (sklerocja) tego grzyba, leżące na powierzchni gleby lub tuż pod jej powierzchnią. Jednak aby były one groźne dla rzepaku znajdującego się w fazie kwitnienia, muszą zostać spełnione warunki w postaci: wilgotnej powierzchni gleby, podwyższonej wilgotności względnej powietrza (80-86%) i temperatury 11-20°C panującej przez ponad 20 godzin.

Podane warunki często występują na wielu polach właśnie w fazie kwitnienia rzepaku. W takiej sytuacji ze sklerocjów wyrastają owocniki, czyli apotecja, które są w stanie wytworzyć 2-20 milionów zarodników workowych. Przetrwalników na powierzchni gleby jest z reguły wiele, stąd ich ogromny potencjał infekcyjny. W przypadku zgnilizny twardzikowej nie jest to jedyne źródło zakażenia. Innym źródłem tej choroby są strzępki grzybni bytujące w glebie, a wyrastające bezpośrednio z przetrwalników. Nie należy się dziwić, że przy takiej ilości czynników zakażenia w warunkach sprzyjających infekcji choroba pojawia się nagle i jednocześnie na dużej liczbie roślin.

Przyjmuje się, że zgnilizna twardzikowa pojawia się na plantacji, gdy rzepak znajduje się w fazie BBCH 59-69, czyli mniej więcej od widocznych pierwszych kwiatków (żółty pąk) do końca kwitnienia. Dlatego wówczas należy wnikliwie lustrować plantacje.

Pomimo ogólnie dobrej wiedzy na ten temat, moment pojawienia się choroby na plantacji rzepaku często jest dużym zaskoczeniem. Producenci zwykle reagują na pierwsze objawy choroby i niezwłocznie wykonują zabieg, używając do tego celu zalecanego fungicydu (tabele 2.-3.). Jednak często jest to już spóźniony termin, bo choroba opanowuje kolejne rośliny, nie dając widocznych objawów.

Aby takich sytuacji nie było, lepiej zabieg wykonać przed infekcją przez zarodniki grzyba. Oznacza to prowadzenie zabiegów profilaktycznych w momencie zaobserwowania warunków sprzyjających rozwojowi infekcji. W praktyce przypada to na moment otwarcia się pierwszych kwiatów rzepaku. Natomiast etykiety fungicydów za właściwy termin opryskiwania roślin najczęściej podają fazę opadania pierwszych płatków kwiatowych (BBCH 65). Niestety, w warunkach wysokiej wilgotności termin ten często jest opóźniony i może się przyczynić do gorszej skuteczności zwalczania zgnilizny twardzikowej. Nie jest to wina fungicydów, bo wystarczy zabieg wykonać nieco wcześniej.

Podczas wegetacji może też mieć miejsce inny scenariusz związany z przebiegiem pogody. W warunkach niedoboru wody w glebie i powietrzu warto nieco opóźnić zabieg. Wówczas za właściwy moment można przyjąć fazę pełni kwitnienia lub nawet później. W takiej sytuacji ryzyko infekcji w największym stopniu potęgują opady. Jeśli wystąpią, to po obeschnięciu roślin należy bez zwłoki przeprowadzić zabieg fungicydowy. Jego skuteczność powinna być duża.

Za jednym przejazdem

Zabieg w czasie kwitnienia rzepaku chroni rośliny nie tylko przed zgnilizną twardzikową, ale też przed szarą pleśnią (Botrytis cinerea) i czernią krzyżowych (Alternaria spp.), która w większym stopniu stanowi zagrożenie dla łuszczyn (straty mogą przekraczać 10% plonu nasion). Zastosowane substancje czynne w pierwszym rzędzie skutecznie mają zwalczyć sprawcę zgnilizny twardzikowej, a przy okazji także grzyby powodujące szarą pleśń i czerń krzyżowych.

Uważamy, że w fazie bardzo zaawansowanego kwitnienia najlepiej stosować substancje czynne o działaniu układowym lub użyć fungicydu składającego się z dwóch substancji czynnych, o odmiennym sposobie działania, czyli z różnych grup chemicznych. Istnieje też możliwość utworzenia mieszaniny (na własną odpowiedzialność). Wszystkie te rozwiązania są dobre, jeśli stosowane są we właściwym czasie.

Tylko dzięki prowadzeniu ochrony plantacji rzepaku przed zgnilizną twardzikową w czasie kwitnienia można uratować blisko 3 dt/ha plonu nasion. Jednak pozostają jeszcze inne choroby (szara pleśń czy czerń krzyżowych), które są zwalczane niejako przy okazji. Toteż szacuje się, że zwalczanie całego kompleksu chorób grzybowych w tym terminie pozwala uratować plon przynajmniej 5 dt/ha. Jednocześnie poprawia się dorodność nasion rzepaku, a to pociąga za sobą uzyskanie lepszego ich zaolejenia.

prof. Marek Korbas

dr Ewa Jajor Instytut Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu

fot. Jajor

Tekst ukazał się w wydaniu 04/2020 miesięcznika „Nowoczesna Uprawa”

Tabela 2. Przykłady fungicydów jednoskładnikowych

Tabela 3. Przykłady fungicydów wieloskładnikowych