Obserwuj szkodniki w rzepaku

Szkodniki owadzie występujące w rzepaku są rozmaite i pojawiają się w różnych fazach rozwojowych tej rośliny. Wymaga to zastosowania przynajmniej kilku metod monitoringu.

Rzepak wymaga od rolnika dużej wiedzy i znacznego zaangażowania. Uprawę tę upodobały sobie liczne i różnorodne gatunki szkodników, które mogą występować od siewu aż po początek zasychania łuszczyn. W przypadku zdecydowanej większości z nich konieczne jest zwalczanie. Zaniechanie tego zabiegu często skutkuje stratami o znaczeniu ekonomicznym, a nawet zniszczeniem całej plantacji. Dlatego niezwykle ważny jest monitoring pojawu i liczebności szkodników, bo od niego zależą dalsze kroki i ewentualne decyzje o podjęciu zwalczania.

Odróżniać szkodliwe od pożytecznych

Szkodniki owadzie występujące w rzepaku są bardzo różnorodne i pojawiają się w różnych fazach rozwojowych tej rośliny. Wymaga to zastosowania przynajmniej kilku metod monitoringu. Niezbędną, konieczną i podstawową jest umiejętność rozpoznawania poszczególnych gatunków szkodliwych oraz odróżniania ich od tych pożytecznych czy neutralnych dla uprawy. W tym celu można się wesprzeć na licznych dostępnych opracowaniach, np. w formie atlasów. Dzięki prawidłowo prowadzonym obserwacjom na bieżąco dysponuje się wiedzą o liczebności szkodników, i co się z tym bezpośrednio wiąże, poziomie zagrożenia dla uprawy. Ocenia się go w oparciu o opracowane progi szkodliwości.

Próg ekonomicznej szkodliwości to taka liczebność agrofaga (konkretnego gatunku, np. słodyszek, lub grup gatunków, np. pędraki), przy której wartość spodziewanych strat jest większa od kosztów przeprowadzenia zabiegu zwalczania. Warto pamiętać, że progi te są wskazówką i w normalnych warunkach najczęściej się sprawdzają. Jednak w zależności od wielu innych czynników, np. warunków agrometeorologicznych, fazy rozwojowej i stanu roślin, obecności innych organizmów szkodliwych czy występowania wrogów naturalnych na plantacji, ich wartość może się zmieniać. Progi ekonomicznej szkodliwości są zatem wsparciem, które wraz z oceną innych czynników powinno pomóc w podjęciu decyzji o wykonaniu zabiegu chemicznego.

Kilka metod prowadzenia obserwacji

Poziom zagrożenia określa się na etapie monitoringu, który w przypadku uprawy rzepaku zależy od rodzaju szkodnika. Dostępnych jest kilka metod monitoringu. Do najczęściej stosowanych należą obserwacje bezpośrednie, metoda żółtych naczyń i analiza gleby. Niekiedy stosuje się żółte tablice lepowe, pułapki zapachowe oraz feromonowe i czerpakowanie. Natomiast rzadziej wykorzystuje się pułapki świetlne. Prowadząc monitoring, należy w pierwszej kolejności zastosować najprostsze metody, dające szybkie wyniki jeszcze w dniu obserwacji. Dzięki ich zastosowaniu można się zorientować w składzie gatunkowym organizmów występujących na plantacji. Do opisanych metod należą obserwacje bezpośrednie i czerpakowanie.

Obserwacje bezpośrednie polegają na wizualnej ocenie zasiedlenia poszczególnych partii roślin przez szkodniki. Są one praco- i czasochłonne, ale pozwalają na precyzyjną ocenę zagrożenia ze strony szkodników. Należy tu zaznaczyć, że w tej metodzie ważne jest doświadczenie obserwatora. Część szkodników można dostrzec już z daleka, np. larwy gnatarza rzepakowca czy motyle bielinka kapustnika. Inne są niewielkich rozmiarów i często płochliwe, np. chrząszcze chowaczy łodygowych lub muchówki pryszczarka kapustnika.

Analiza korzeni i gleby pozwala na wykrycie np. larw śmietki kapuścianej, rolnic i drutowców lub pędraków. Metoda ta polega na odkrywkach glebowych, które należy wykonywać w losowo wybranych punktach pola (najczęściej po przekątnej). Glebę wykopuje się do głębokości ok. 30 cm. Następnie należy ją przesiać lub rozsypać, np. na folii, i przegarnąć. Ujawnione w ten sposób szkodniki glebowe trzeba policzyć i przeliczyć ich liczebność na 1 m2. Analizując łodygi czy łuszczyny, można oszacować zagrożenie ze strony chowaczy i pryszczarka kapustnika.

Obserwacje bezpośrednie są najważniejszą metodą umożliwiającą określenie stopnia zasiedlenia przez mszyce lub mączliki. Stosując tę metodę, należy dokonać lustracji w kilku miejscach pola, oglądając po ok. 10 roślin w każdym miejscu. Ważne, aby szkodników szukać po dolnej stronie blaszek liściowych. W sumie na jednej plantacji należy przeanalizować 100-150 roślin.

Czerpakowanie to łatwy i szybki sposób wstępnej oceny składu gatunkowego oraz liczebności owadów znajdujących się na danej plantacji. Ten sposób monitoringu przy prawidłowym zastosowaniu pozwala w stosunkowo krótkim czasie uzyskać wstępne informacje nie tylko o szkodnikach, ale również o innych owadach, w tym pożytecznych znajdujących się na plantacji. Należy jednak pamiętać, iż ta metoda jest nieprecyzyjna i w razie wykrytego zagrożenia powinno się przeprowadzić bardziej szczegółowe lustracje plantacji. Dla potrzeb wstępnej lustracji należy wykonać 25 uderzeń czerpakiem entomologicznym od brzegu plantacji, wchodząc w jej głąb.

Czerpakowanie należy zawsze przeprowadzić w miejscu najbardziej narażonym na naloty szkodników, a więc od strony ubiegłorocznej lokalizacji uprawy rzepaku czy w sąsiedztwie potencjalnych miejsc zimowania szkodników, np. brzegi lasów, miedze czy pobocza dróg. Zarówno obserwacje bezpośrednie, jak i czerpakowanie należy wykonać najlepiej przy bezwietrznej pogodzie, średnio wysokiej temperaturze (dla danego okresu obserwacji) i w czasie, gdy na roślinach nie ma rosy.

Najczęściej wybierana metoda

Metoda żółtych naczyń jest najczęściej stosowana do monitoringu szkodników w uprawie rzepaku i najbardziej uniwersalna. Barwa żółta jest atrakcyjna dla wielu owadów, bo odpowiada barwie kwiatów tej rośliny i działa wabiąco. Dlatego też należy stosować pojemniki o barwie jak najbardziej zbliżonej do koloru kwiatów rzepaku. Pojemniki powinny posiadać pod górną krawędzią małe otworki, które w razie opadów zapobiegną przelewaniu się wody razem z odłowionymi owadami. Do wody znajdującej się w pojemnikach należy dodawać kilka kropli płynu zmniejszającego napięcie powierzchniowe, np. płyn do mycia naczyń. Żółte naczynia powinny się znajdować na wysokości roślin, a w miarę wzrostu rzepaku należy regulować wysokość zamocowania. Pojemniki takie ustawia się ok. 20 m w głąb, licząc od brzegu plantacji. Po pojawieniu się pierwszych kwitnących roślin w uprawie rzepaku skuteczność tej metody może się nieco obniżyć.

Ciekawą metodą wykorzystującą również efekt wabiący żółtej barwy jest zastosowanie do monitoringu szkodników żółtych tablic lepowych. Tablice takie należy umieścić na plantacji bezpośrednio nad roślinami. Owady przyklejają się do ich powierzchni pokrytych klejem. Tablice należy wymieniać co jakiś czas, tak aby nie dopuścić do ich zaklejenia owadami lub kurzem i piaskiem, np. w czasie długo utrzymującej się suszy, szczególnie podczas wietrznej pogody.

Kolejną metodą, choć rzadziej stosowaną, są pułapki zapachowe, feromonowe i świetlne. Te pierwsze są dostępne do odławiania śmietki kapuścianej. Młode samice gotowe do składania jaj wpadają do takich pułapek. Natomiast pułapki feromonowe i świetlne przeznaczone są do odławiania motyli rolnic. Na rynku dostępne są również pułapki feromonowe przeznaczone do odłowu chrząszczy z rodziny sprężykowatych, których stadium szkodliwym są larwy – drutowce.

Sprawdzać efektywność zabiegu

Monitoring powinien być również wykorzystany w celu sprawdzenia efektów wykonanego zabiegu. W razie niezadowalającej skuteczności lub przedłużających się nalotów danego gatunku szkodnika, takie postępowanie daje możliwość szybkiej reakcji i w miarę potrzeby powtórzenia zabiegu. Monitoring skuteczności wykonanego zabiegu jest ważny szczególnie w ostatnich latach, kiedy wiele czynników warunkujących skuteczność, np. dynamiczne zmiany pogodowe czy zjawisko uodparniania się agrofagów, mogą wpływać na obniżenie skuteczności zabiegów ochronnych. Warto pamiętać, że zastosowane metody monitoringu oraz efekty obserwacji powinny być ujęte w dokumentacji.

tekst i fot. dr Tomasz Klejdysz
Instytut Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu

Tekst ukazał się w wydaniu 02/2020 miesięcznika „Nowoczesna Uprawa”

Przydatność metod monitoringu dla najważniejszych szkodników rzepaku