Plony łąk zależą od gleby

Trwała roślinność trawiasta, w przeciwieństwie do roślin uprawianych na gruntach ornych, może rosnąć na różnych typach gleb, ale o uregulowanych warunkach wodno-powietrznych.

Gleby łąkowe, na których zlokalizowane są trwałe użytki zielone, charakteryzują się bardzo dużą różnorodnością budowy, morfologii, profilów i tworzywa glebowego, układu stosunków wodnych oraz zachodzących w nich procesów biochemicznych. Jednak mają pewne właściwości wspólne, a dzięki nim są odmienne od gruntów ornych.

O odrębności decydują trzy cechy

Gleby łąkowe są formacją wodno-gruntową, w kształtowaniu której główną rolę pełnią procesy darniowe. Stałe pokrycie roślinnością, liczne rozłogi, kłącza i korzenie tworzące darń oraz obumierające resztki roślinne, a także brak przewietrzania przez orkę przyczyniają się do gromadzenia dużych ilości próchnicy. Łąki są też zawsze silniej uwilgotnione od gruntów ornych. Trzecią ważną właściwością gleb łąkowych jest zasiedlenie ich przez specyficzne mikroorganizmy glebowe, inne niż w profilach glebowych pól. Na polach częste zabiegi agrotechniczne (orka, uprawki) powodują zamieranie jednych rodzajów drobnoustrojów, a pojawianie się i rozwój innych, nie zawsze pożytecznych.

Najważniejsza jest zawartość próchnicy

Główną cechą odrębności gleb łąkowych jest zawartość masy organicznej. Na tej podstawie wyodrębnia się trzy grupy gleb: organiczne, mineralno-organiczne i mineralne. Organicznymi są te, które w swoim profilu zawierają ponad 20% substancji organicznej o miąższości powyżej 30 cm (najgłębsza miąższość do 150 cm). Ze względu na zachodzące w nich procesy biochemiczne różnicują się na gleby bagienne i murszowe. Produkcyjne użytki zielone na tych glebach są trudne do utrzymania bez ponoszenia dużych kosztów na zabiegi melioracyjne. Gleby mineralno-organiczne zawierają 10-20% substancji organicznej o miąższości 10-30 cm napowierzchniowej warstwy. W zależności od zachodzących procesów glebowych są to gleby glejowe lub murszowe. Mają duży potencjał produkcyjny pod warunkiem uregulowanych stosunków wodno-powietrznych. Gleby mineralne łąkowe cechują się płytką warstwą powierzchniową substancji organicznej lub mineralno-organicznej o grubości nieprzekraczającej 10 cm. W wyniku zachodzących w nich procesów glebotwórczych mogą występować jako gleby glejowe, czarne ziemie, mady lub kompleks gleb brunatnych. Użytki zielone zlokalizowane na nich są zaliczane do wysokoprodukcyjnych.

Nadmiar i brak wody szkodzą

W profilu gleb łąkowych skały macierzyste wykazują dużą różnorodność, począwszy od skalistych gleb górskich, poprzez gleby brunatnoziemne, zabagnione, do bagiennych. Najbardziej ścisły związek struktury gleb istnieje z jej uwilgotnieniem. Zarówno zbyt duża, jak i zbyt mała ilość wody działają degradująco na wartościową roślinność łąkową. Trawy potrzebują znacznych ilości wody, lecz jej nadmiar im szkodzi, ponieważ hamuje dostęp powietrza do przestworów glebowych i warstwy korzeniowej roślin oraz sprzyja zakwaszeniu. Szlachetne gatunki traw giną, a rozrastają się bezwartościowe pod względem pastewnym gatunki turzyc, wełnianki i sity. Odprowadzenie nadmiaru wody w krytycznych okresach oraz zapewnienie dostatecznej ilości wody w okresach szczególnie intensywnego jej pobierania przez rośliny jest podstawą do uregulowania stosunków wodnych i wodno-powietrznych w podmokłych glebach mineralnych i torfowych. Degradująco na skład botaniczny łąk działa też zbyt słabe nawilgotnienie gleby. Długie okresy posuszne i ograniczone podsiąkanie wody gruntowej przeżywają jedynie gatunki roślin odporne, o silnie rozwiniętym systemie korzeniowym oraz oszczędnym gospodarowaniu wodą.

Gleba niedotleniona nie wyda plonu

Łąki mogą dawać duże plony zarówno na ciężkich glebach gliniastych, glebach brunatnych, rędzinach i torfach. Warunkiem jest ich przepuszczalność, która umożliwia swobodne krążenie powietrza i wody. Ważnym czynnikiem jest także dostęp ciepła do wewnętrznej struktury gleby. Gleby piaszczysto-gliniaste, średnio uwilgotnione, bogate w próchnicę i zawierające wapń są najlepszymi glebami łąkowymi. W przeciwieństwie do nich gleby piaszczyste i ubogie, zbyt przepuszczalne i o małej zawartości składników odżywczych nie nadają się na łąki. Z kolei urodzajne lessy i czarnoziemy na podłożu lessowym są znakomitymi glebami
do zakładania łąk wysoko produkcyjnych. Gleby nizinne, bogate w próchnicę, zawierające odpowiednią ilość części gliniastych, przy średnim uwilgotnieniu zapewniają duże plony suchej masy o dużej wartości pokarmowej. Rędziny kredowe przewiewne i przepuszczalne są bardzo dobrymi glebami dla łąk obsiewanych mieszankami traw z dużym udziałem bobowatych drobnonasiennych (koniczyny, komonica, lucerna chmielowa). Gleby pochodzenia organicznego (gleby torfowe i murszowe), wytworzone przy udziale materii organicznej, w warunkach nadmiernego uwilgotnienia cechują się dużą zawartością kwaśnej próchnicy i mają mało części mineralnych. W siedliskach stale mokrych, gdzie nie dochodzi powietrze, szczątki roślin rozkładają się bardzo powoli, tworząc próchnicę bagienną, czyli kwaśną, o pH 3-4,5. W beztlenowych warunkach tworzą się z czasem torfowiska, które nie nadają się na łąki, gdyż oddziałują szkodliwie na korzenie roślin. W takich stanowiskach, dopiero po uregulowaniu ich warunków wodno-powietrznych, poprzez umiarkowane osuszenie, oraz zastosowaniu nawożenia mineralnego, głównie PK, można zakładać wydajne łąki. Trzeba jednak uważać, bo przesuszenie nowo założonej łąki na zasobnej glebie torfowej może spowodować degradację gleby i szybkie wyginięcie szlachetnych gatunków traw. W użytkowaniu trzykośnym na glebach torfowo-murszowych wśród gatunków traw największy potencjał produkcyjny mają kupkówka pospolita i stokłosa bezostna (rysunek).

W grupie siła

W runi łąkowej, w warunkach najlepszego rozrastania się rośliny przewodniej (dominującej), znajduje się również wiele innych gatunków o podobnych wymaganiach siedliskowych, zatem pojawiają się charakterystyczne ugrupowania roślinne, z przewagą jednego lub kilku gatunków cechujących dane środowisko. Określają one główne typy łąk, zależnie od warunków glebowych (tabela).

Potrzebne są zabiegi pielęgnacyjne

Największą przeszkodą wykonywania intensywnych zabiegów mechanicznych jest fakt, że łąki i pastwiska przez lata są obiektami nieprzerwanej produkcji. Ruń tworzy zwarte pokrycie, zatem głównym problemem jest dotlenienie i ocieplenie gleby. Jeśli nagromadziła się warstwa pilśni (nieprzepuszczalnej maty) i gleba uległa dużemu zakwaszeniu, jej właściwości biofizyczne polepsza zabieg spulchnienia i napowietrzenia. Do płytszego napowietrzania służą maszyny nacinające darń. Ich elementem aktywnym są wirujące noże, spulchniające glebę na głębokość 15-20 cm. Do głębokiego spulchniania służy aktywne narzędzie nakłuwające, zawieszane na ciągniku, tzw. Verti-Drain. Za pomocą metalowych zaostrzonych prętów o długości 25-40 cm lub wydrążonych rurek o długości 15-30 cm można wykonać drenaż i rozluźnić zbitą glebę. Jest to szczególnie potrzebne i wskazane na pastwiskach silnie udeptywanych przez zwierzęta, na których szybko dochodzi do ubicia gleby i rozwoju w warunkach beztlenowych chorób wywołanych przez grzyby. W tak niekorzystnych warunkach stopniowo giną szlachetne gatunki traw. Jeśli zabieg ten wykona się co 3-5 lat, to użytek się zregeneruje i odwzajemni dużym i wartościowym plonem.

tekst i fot. prof. Piotr Julian Domański

Artykuł ukazał się w wydaniu 08/2020 miesięcznika „Nowoczesna Uprawa”