Ryzyko zatrucia pszczół insektycydami

Spośród 460 gatunków pszczół występujących w środowisku przyrodniczym Polski najważniejsza, z punktu widzenia gospodarki człowieka, jest pszczoła miodna. Ten pożyteczny owad od początku stosowania chemicznej ochrony roślin jest stale narażony na zatrucia.

Pomimo stałych kampanii informacyjnych i badań rokrocznie zdarzają się przypadki dużych strat ekonomicznych w gospodarce pasiecznej. Dziś wiadomo, że wszystkie środki ochrony roślin, a więc herbicydy, fungicydy, insektycydy, ich mieszaniny, a także surfaktanty, negatywnie oddziałują na pszczoły. Jednak nie tylko chemiczna ochrona roślin jest przyczyną ginięcia pszczół. Obserwowany od kilkunastu lat zespół masowego ginięcia pszczół (CCD – Colony Collapse Disorder) powodowany jest wieloma czynnikami, w tym nowymi chorobami wirusowymi, bakteryjnymi, grzybicami, pasożytami i innymi czynnikami stresowymi. Pomimo intensywnych badań naukowych nad tym zjawiskiem, do dziś nie jest znana jego etiologia.

Jakie substancje są najbardziej ryzykowne?

Omawiając rolę insektycydów jako ważnego czynnika ryzyka zatruć pszczół, należy zwrócić uwagę na budowę chemiczną i sposób oddziaływania substancji czynnej na ich organizm. Wiadomo, że są bardzo duże różnice w toksyczności tych samych substancji czynnych dla różnych gatunków owadów, w tym dla pszczoły miodnej. Na tym opiera się selektywność działania poszczególnych substancji.

Większość insektycydów stosowanych w przeszłości, jak i obecnie, należy do silnych dla owadów neurotoksyn. Można tu wymienić grupy chemiczne: chlorowanych węglowodorów, karbaminianów, związków fosforoorganicznych, pyretroidów, fenylopirazoli, neonikotynoidów, sulfoksymin, butenolidów, laktonów makrocyklicznych, spinozynów czy diamidów. Z wyjątkiem acetamiprydu z grupy neonikotynoidów, a także tau-fluwalinatu z grupy pyretroidów, właściwie wszystkie inne stanowią dla pszczoły miodnej ryzyko zatrucia.

To ryzyko jest mniejsze lub większe, co wiąże się z budową białkowych miejsc receptorowych komórek nerwowych pszczoły i większym lub mniejszym powinowactwem z nimi molekuł różnych toksyn. Są też duże różnice w możliwości przenikania substancji czynnych przez kutikulę owada, a także w tempie ich detoksykacji przy udziale rozmaitych enzymów, co ma związek z budową molekularną tych białek i budową molekularną toksyn.

O toksyczności decyduje dawka

Toksyczność ostrą substancji czynnych określa dawka, przy której może dojść do śmierci 50% oraz 99% owadów. Rozbieżności pomiędzy LD₅₀ a LD₉₉ mogą być dla poszczególnych substancji czynnych bardzo duże.

dr hab. Joanna Zamojska

dr Daria Dworzańska

prof. dr hab. Paweł Węgorek

Instytut Ochrony Roślin – PIB, Poznań

fot. Zamojska

Cały tekst można przeczytać w wydaniu 11-12/2022 miesięcznika „Nowoczesna Uprawa”