Zdrowe rośliny na starcie

Rzepak niechroniony przed chorobami wydaje niskie plony, słabiej się rozwija i jest bardziej podatny na obecność nie tylko grzybów chorobotwórczych, ale także innych agrofagów.

Przebieg pogody nawet w pierwszych tygodniach zimy sprzyjał intensywnemu wzrostowi rzepaku. Jednak paradoksalnie przysporzył też kłopotów zdrowotnych. Jesienią trudno było przygotować rośliny do okresu spoczynku zimowego. Z tego powodu niekiedy stosowano nawet dwa zabiegi mające wpływ na zahamowanie rozwoju roślin i sprawców chorób. Rzepak na intensywnie uprawianych plantacjach jest bardzo dobrze rozwinięty. Rozety roślin są silne, a szyjka korzeniowa często na przekroju ma ponad 10 mm. Te cechy decydują o zdolności roślin do przezimowania, chociaż nie można wykluczyć, że pogoda może w pewnym stopniu zakłócić ten stan.

Korzystają z ciepłej zimy

Aby rozpatrywać konieczność wykonania zabiegów zwalczających sprawców chorób, trzeba rozważyć kilka ważnych kwestii. Pierwsza to przezimowanie rzepaku, a co za tym idzie kontrola obsady roślin na powierzchni pola. Ważne jest regularne rozmieszczenie roślin i wygląd liści rozety, szyjki korzeniowej oraz korzenia. Warto sobie też przypomnieć, czy uprawiana odmiana ma warunkowaną genetycznie odporność na choroby zagrażające plantacji. Przed planowanym zabiegiem można określić potencjał plonowania. Trzeba również sprawdzić, jakie substancje czynne wchodziły w skład stosowanego jesienią fungicydu, aby wybrać do ochrony taki środek, który nie będzie dublował już użytych substancji, zwłaszcza w przypadku środków jednoskładnikowych.

W sytuacji, gdy wszystko pójdzie po myśli producentów (zakładamy, że nie wystąpią nieprzewidziane anomalie pogodowe), zaraz po ruszeniu wegetacji na większości plantacji będzie wskazane wykonanie zabiegu opryskiwania fungicydami. Podajemy taką potrzebę ochrony do rozważenia pomimo jesiennych zabiegów, bo rzepak prowadził wegetację przez dłuższą część czasu, którą zwykle zajmuje spoczynek zimowy. Ta sytuacja wiązała się też z porażeniem przez następne pokolenia zarodników sprawców chorób, a zwłaszcza Leptosphaeria maculans (stadium konidialne Phoma lingam), grzyba powodującego suchą zgniliznę kapustnych.

Jeśli ta choroba wystąpiła jesienią na liściach, to wiosną jej objawy często spotyka się na szyjce korzeniowej roślin w postaci brązowobrunatnych plam. Nie wolno dopuścić, aby ten grzyb rozwijał się dalej na podstawie łodygi, bo ostatecznie doprowadzi do jej złamania i strat w plonie nasion. Obecność suchej zgnilizny kapustnych po ruszeniu wegetacji objawia się też na liściach w postaci beżowobrązowych plam z czarnymi, małymi, kulistymi owocnikami stadium konidialnego sprawcy tej choroby.

Rozpoznać i ocenić skalę zagrożenia

Przez wiele tygodni oprócz suchej zgnilizny kapustnych pogoda sprzyjała także rozwojowi takich chorób, jak szara pleśń i czerń krzyżowych. Patogeny powodujące te i inne choroby, jak mączniak rzekomy, biała plamistość, mączniak prawdziwy czy cylindrosporioza, rozwijają się w różnym tempie (tabela 1.). Natomiast środki do ich zwalczania mają ograniczony czas działania. W niektórych przypadkach nawet brakuje zaleceń stosowania jakiejkolwiek chemicznej ochrony. Jednak nie oznacza to, że fungicydy stosowane przeciwko danym patogenom nie działają na sprawców innych chorób.

Plantatorzy rzepaku wiosną powinni skoncentrować swoją uwagę na walce ze suchą zgnilizną kapustnych, szarą pleśnią i czernią krzyżowych. Gdy rośliny będą miały zdrowe liście, szyjkę korzeniową i łodygę (w późniejszej fazie rozwojowej), to prawdopodobnie będą w stanie się oprzeć szkodliwemu działaniu innych chorób, których nie da się zwalczyć przy użyciu zastosowanego fungicydu. Jednak w tej sytuacji presja patogenów pozostałych przy życiu nie może być duża. Na podstawie bieżących obserwacji wyrażamy opinię, że na plantacjach rzepaku, na których jesienią wykonywano tylko jeden zabieg grzybobójczy, w nadchodzącym sezonie potrzebny będzie kolejny krótko po ruszeniu wegetacji.

Potrzeba wykonania opryskiwania z użyciem fungicydu występuje wówczas, gdy nasilenie objawów chorób zbliża się lub osiąga wyznaczony próg szkodliwości. W praktyce oznacza to ryzyko utraty plonu w takim wymiarze, jaki przekracza koszt przeprowadzenia zabiegu ochronnego. Dla suchej zgnilizny kapustnych wiosną jest to 10-15% roślin z objawami choroby (nawet pojedynczymi), a dla szarej pleśni i czerni krzyżowych – 15-20%.

W celu prawidłowego określenia występującego zagrożenia w tabeli 1. przedstawiono ważne cechy diagnostyczne chorób obecnych wiosną w uprawie rzepaku. Z kolei w tabeli 2. podano fungicydy zalecane do zwalczania ważniejszych gospodarczo chorób. Warto zwrócić uwagę na dużą liczbę środków o podobnym składzie, które odróżnia tylko nazwa albo zakres zaleceń stosowania uzasadniony wyłącznie zapisami rejestracyjnymi. Dlatego najpierw należy wybrać odpowiednie substancje czynne, a w następnej kolejności produkty handlowe, które zawierają je w odpowiedniej formulacji.

Ciężko o alternatywę

Ochrona chemiczna przed grzybami chorobotwórczymi w nowoczesnej uprawie rzepaku jest koniecznością. Pomimo obowiązku stosowania integrowanej ochrony roślin, gdzie pierwszeństwo mają niechemiczne metody ochrony roślin, w zwalczaniu sprawców chorób grzybowych rzepaku nie da się wykluczyć środków chemicznych.

Kompleksowa ochrona to walka nie tylko o plon nasion, ale też o jego jakość. Dzięki zapewnieniu roślinom rozwoju niezakłóconego przez choroby uzyskuje się zarówno odpowiednią ilość, ale też jakość plonu, a w szczególności zaolejenia nasion rzepaku. Jak się okazało po ostatnich żniwach, ten parametr może w dużym stopniu wpływać na cenę skupu nasion. 

tekst i fot. prof. Marek Korbas

dr Ewa Jajor

Instytut Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu

Tekst ukazał się w wydaniu 02/2020 miesięcznika „Nowoczesna Uprawa”

Tabela 1. Cechy diagnostyczne najważniejszych chorób rzepaku obserwowanych wiosną

Tabela 2. Przykładowe fungicydy do zwalczania chorób rzepaku po ruszeniu wiosennej wegetacji